آموزش گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
فصل اول زیست یازدهم، به یاخته‌ها و ساختار دستگاه عصبی اختصاص داشت. در اولین گفتار فصل دوم، به گیرنده‌های حسی می‌پردازیم.
برای دسترسی به کل مباحث فصل دوم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل دوم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 2 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل دوم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
ابتدا باید ببینیم که کار گیرنده‌های حسی چیست؟ بررسی چگونگی سازش گیرنده‌ها، مطلب بعدی است. در ادامه با انواع حواس آشنا می‌شویم.
گیرنده‌های حسی؛ گفتار اول فصل دوم زیست یازدهم
گیرنده حسی، یاخته یا بخشی از آن است که با دریافت اثر محرک، آن را به پیام عصبی تبدیل می‌کند. صدا، فشار، اکسیژن، گرما و نور نمونه‌هایی از این محرک‌ها هستند. هر کدام از آنها، گیرنده ویژه‌ای را در بدن تحریک می‌کنند. با این که گیرنده‌های حسی انسان گوناگون هستند، می‌شود آنها را به پنج دسته کلی گیرنده‌های مکانیکی، شیمیایی، دمایی، نوری و درد تقسیم‌بندی کرد.
کار گیرنده‌های حسی
در فصل قبل یاد گرفتیم که پیام عصبی، نتیجه تغییر مقدار یون‌ها در دو سوی غشای یاخته عصبی است. تغییر شکل در اثر فشار، مواد شیمیایی، تغییر دما و … می‌تواند نفوذپذیری غشای گیرنده به یون‌ها و پتانسیل غشای آن را تغییر دهد.
گیرنده فشار پوست انتهای دارینه یک نورون حسی، درون پوششی چند لایه و انعطاف پذیر از نوع بافت پیوندی قرار دارد. با فشرده‌شدن این پوشش، رشته دارینه تحت فشار قرار می‌گیرد و شکلش تفییر می‌کند. این امر، کانال‌های یونی غشای گیرنده را باز و پتانسیل الکتریکی غشا را تغییر می‌دهد. در اثر این تغییرات، پیام عصبی در دارینه ایجاد و به دستگاه عصبی مرکزی ارسال می‌شود.
سازش گیرنده‌ها
پس از گذشت مدتی، حس بویایی متوجه بوی غذا یا عطر نمی‌شود؛ در حالی‌که، مولکول‌های بودار هنوز وجود دارند. زمانی که گیرنده‌ها مدتی در معرض یک محرک ثابت باشند، یا اصلا پیام عصبی ارسال نمی‌کنند و یا مقدار خیلی کمتری پیام ایجاد می‌شود. به این پدیده، سازش گیرنده‌ها می‌گوییم. سازش گیرنده‌های فشار در پوست، باعث می‌شود تا لباس روی بدن و یا عینک را حس نکنیم. هنگام سازش، اطلاعات کمتری به مغز ارسال می‌شود تا بتواند به پردازش اطلاعات مهم‌تر بپردازد.
انواع حواس (گیرنده‌های حسی)
گیرنده‌هایی مانند دما در بخش‌های گوناگون بدن، پراکنده‌شده‌اند. گروهی از گیرنده‌ها هم در اندام‌های ویژه‌ای قرار دارند که می‌شود به بینایی در چشم اشاره کرد. طبق حالت قرارگیری حواس گیرنده، آنها را به دو گروه حواس پیکری و حواس ویژه تقسیم می‌کنند. در این قسمت تنها به حواس پیکری و انواع آن می‌پردازیم.
حواس پیکری
در بخش‌های مختلف بدن مانند پوست، ماهیچه‌های اسکلتی و زردپی‌ها، گیرنده‌هایی به نام گیرنده‌های حس‌های پیکری وجود دارند. حس تماس، دما، وضعیت و درد عضو حس‌های پیکری هستند.
از نمونه‌های گیرنده‌های حواس پیکری می‌توان به این دو مورد اشاره کرد:
- انتهای دارینه آزاد گیرنده‌های درد
- انتهای دارینه‌های درون‌پوششی از بافت پیوندی مانند گیرنده فشار در پوست
گیرنده‌های تماسی
این گیرنده‌ها، مکانیکی‌اند و با تماس، فشار یا ارتعاش تحریک می‌شوند. تعداد گیرنده‌های تماسی، در پوست بخش‌های مختلف بدن متفاوت است. در نوک انگشتان و لب‌ها، تعداد گیرنده‌ها بیشتر و حساس‌تر است.
گیرنده‌های دمایی
در بخش‌هایی از درون بدن، مانند برخی سیاهرگ‌های بزرگ و پوست قرار دارند. گیرنده‌های دمایی درون بدن، به تغییرات دمای درون بدن حساس هستند. در پوست، گیرنده‌های دمایی نسبت به تغییرات دمای سطح بدن واکنش نشان می‌دهند و از این رو، سرما یا گرما را دریافت می‌کنند.
گیرنده‌های حس وضعیت
به کمک فعالیت گیرنده‌های مکانیکی حس وضعیت، مغز از چگونگی قرارگیری قسمت‌های مختلف بدن نسبت به هم، در حالت سکون و حرکت آگاه می‌شود. این گیرنده‌ها به کشیده‌شدن حساس‌اند و در ماهیچه‌های اسکلتی، زردپی‌ها و کپسول پوشاننده مفصل‌ها جای دارند. هنگامی که دست خود را تکان می‌دهید، گیرنده‌های درون ماهیچه کشیده‌شده و تحریک می‌شوند.
گیرنده‌های درد
این گیرنده‌ها در پوست و برخی بخش‌های دیگر بدن مانند دیواره سرخرگ‌ها وجود دارند. گیرنده‌های درد در برابر آسیب بافتی، واکنش نشان می‌دهند. آسیب بافتی ممکن است هم در اثر عوامل مکانیکی مانند بریدگی، سرما یا گرمای شدید و هم عوامل شیمیایی مانند لاکتیک‌اسید ایجاد شود. عدم سازش در برابر درد، از مزیت‌های این گیرنده‌هاست. این حالت کمک می‌کند تا حالتی که محرک آسیب‌رسان وجود دارد، فرد از وجود آن آگاهی داشته باشد.
احساس درد، باعث مراقبت و حفاظت از بدن می‌شود. یاخته‌های در معرض تخریب با ایجاد درد، باعث می‌شوند که فرد در برابر آن، واکنش مناسب نشان دهد. نشستن طولانی‌مدت، ممکن است باعث آسب‌دیدن پوست نشیمن‌گاه شود. در این حالت، فرد به‌طور ناخودآگاه تغییر وضعیت می‌دهد تا پوست در نقاط تحت فشار، تخریب نشود.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 2 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: