آموزش گفتار 1 فصل 9 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
موضوع فصل قبلی درباره تولید مثل جنسی و غیر جنسی گیاهان و نحوه تشکیل یک گیاه جدید از یاخته تخم بود. در اولین گفتار از آخرین فصل، تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
برای دسترسی به کل مباحث فصل نهم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل نهم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 9 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل نهم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در ابتدا با نورگرایی و کشف اکسین آشنا می‌شویم. دو موضوع دیگر هم درباره محرک‌ها و بازدارنده‌های رشد است.
تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان؛ گفتار اول فصل نهم زیست یازدهم
به احتمال زیاد گیاهی را کنار پنجره دیده‌اید که به سمت نور خم می‌شود. حتی درخت‌ها هم در نقاطی که نور از سمت خاصی می‌تابد، دارای خمیدگی هستند. با کمی دقت می‌فهمیم که طول ساقه، در بخش رو به نور با بخش دور از نور، متفاوت است. این مشاهدات، مبنای کشف اولین تنظیم‌کننده رشد بود.
نورگرایی
چارلز داروین با استفاده از دانه رست نوعی گیاه از گندمیان، یک سری آزمایش را طراحی و اجرا کرد. در این آزمایش مشاهده شد که اگر نوک دانه رست در برابر نور یک طرفه باشد، به سمت آن خم می‌شود. پس از آن، محققان دیگری هم در این باره، آزمایش‌هایی را انجام دادند. آنها متوحه شدند که عامل خم شدن دانه رست به سمت نور، ماده‌ای است که در نوک آن وجود دارد.
در این آزمایش، نوک دانه رستی که در نور همه جانبه رشد کرده‌است را بریدند. برای مدتی، نوک بریده‌شده را روی قطعه‌ای از آگار قرار دادند. پس از گذشت زمان، قطعه آگار را روی لبه دانه رستی که بریده‌بودند، گذاشتند. با این کار، مشاهده شد که دانه رست خم می‌شود. اگر آگار معمولی را روی دانه رست بدون نوک بگذاریم، خم‌شدن اتفاق نمی‌افتد.
خم شدن دانه رست به معنای اختلاف اندازه یاخته‌های دو طرف آن است. رشد طولی یاخته‌ها در سمت سایه، بیشتر از یاخته‌هایی است که در سمت رو به نور قرار دارند. نور یک جانبه باعث جابجایی این ماده از سمت مقابل نور به سمت سایه (دور از نور) می‌شود. به علت تجمع این ماده در سمت سایه، رشد یاخته‌های این سمت بیشتر از قسمت رو به نور است. این امر در نهایت، منجر به خم شدن دانه رست می‌شود.
کشف اکسین
به رشد جهت‌دار اندام‌های گیاه در پاسخ به نور یک جانبه، نورگرایی می‌گویند. پس از تحقیقات فراوان، ترکیب شیمیایی این ماده را شناسایی کردند و آن را اکسین نامیدند. اکسین در لغت، به معنای «رشد کردن» است. در گیاهان متفاوت، انواعی از ترکیبات مشابه اکسین ساخته‌می‌شوند که تاثیرات مشابهی دارند. از همین جهت به این گروه از ترکیبات، نام اکسین‌ها را گذاشتند.
کشف اکسین سرآغازی برای شناسایی ترکیبات دیگری بود که رشد و فعالیت‌های گیاهان را تنظیم می‌کنند. به این ترکیبات، تنظیم‌کننده‌های رشد یا هورمون‌های گیاهی می‌گویند. اکسین‌ها، سیتوکینین‌ها، جیبرلین‌ها، اتیلن و آبسیزیک اسید پنج تنظیم‌کننده رشد هستند که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
محرک‌های رشد
ترکیبات اکسین، سیتوکینین و جیبرلین در فرایندهای رشد مانند تحریک تقسیم یاخته، رشد طولی یاخته‌ها، ایجاد و حفظ اندام‌ها نقش دارند. این سه تنظیم‌کننده را به طور کلی به عنوان محرک‌های رشد می‌شناسیم. با این حال، بر اساس مقدار و محل اثر ممکن است نقش بازدارندگی هم داشته باشند. همراه رپیتیچ در گفتار 1 فصل 9 زیست یازدهم باشید تا هر کدام از این سه محرک را بررسی کنیم.
اکسین‌ها
این محرک با افزایش رشد طولی یاخته‌ها، سبب افزایش طول ساقه می‌شود. از آنجا که اکسین ریشه‌زایی را تحریک می‌کند، از آن برای تکثیر رویشی گیاهان به روش قلمه‌زنی استفاده می‌شود. اکسین‌ها را برای تشکیل میوه‌های بدون دانه و درشت کردن میوه‌ها هم به کار می‌برند.
پس از کشف ساختار شیمیایی اکسین‌ها، آنها را به طور مصنوعی ساخته و اثر آنها روی گیاهان را بررسی کردند. مشاهده شد که بعضی از این ترکیبات، گیاهان دو لپه‌ای را از بین می‌برند. از این رو، آنها را برای ساختن سموم کشاورزی به منظور از بین‌بردن گیاهان خودرو در مزارعی مانند مزرعه گندم، به کار بردند.
عامل نارنجی، مخلوطی از اکسین‌هاست که گیاهان خودروی زیادی را نابود می‌کند. در جنگ آمریکا با ویتنام، حدود 10 سال عامل نارنجی به کار رفت. این امر باعث نابودی بخشی از جنگل‌های ویتنام و زمین‌های کشاورزی شد. تولید این ماده به دلیل اثرات زیان‌بار آن، بعد از اتمام این جنگ، ممنوع شد. چندین دهه طول کشید تا جنگل‌های ویتنام احیا و رو به بهبودی بروند. سرطان و تولد نوزادان با نقص‌های مادرزادی، از اثرات عامل نارنجی است.
سیتوکینین‌ها
این محرک‌ها با تحریک تقسیم یاخته‌ای و در نتیجه ایجاد یاخته‌های جدید، پیر شدن اندام‌های هوایی گیاه را به تاخیر می‌اندازند. با افشانه کردن سیتوکینین روی برگ و گل‌ها، می‌توان آنها را تازه نگه داشت. سیتوکینین‌ها، هورمون ساقه‌زایی هم نامیده‌می‌شوند. به کارگیری این هورمون در کشت بافت، سبب ایجاد ساقه از یاخته‌های تمایز نیافته می‌شود.
تقابل اکسین و سیتوکینین و چیرگی راسی
سرشاخه‌ها، محل جوانه‌های راسی (انتهایی) هستند. برای داشتن گیاهی پرشاخ و برگ، اغلب سرشاخه‌ها را قطع می‌کنند. با قطع جوانه راسی، جوانه‌های جانبی رشد و شاخه و برگ جدید ایجاد می‌شود.
به اثر بازدارندگی جوانه راسی بر رشد جوانه‌های جانبی، چیرگی راسی می‌گویند.
با قطع جوانه راسی مقدار سیتوکینین در جوانه‌های جانبی افزایش و مقدار اکسین آنها کاهش می‌یابد. این امر باعث می‌شود که جوانه‌های جانبی رشد کنند.
اگر بعد از قطع جوانه راسی، در محل برش، اکسین بگذاریم، جوانه‌های جانبی قادر به رشد نیستند.
جیبرلین‌ها
دانشمندان ژاپنی در بررسی نوعی بیماری قارچی که دانه‌رست‌های برنج را مبتلا می‌کند، موفق به کشف جیبرلین شدند. آلودگی دانه‌رست‌ها به قارچ جیبرلا سبب میشد تا به سرعت رشد کنند. این دانه‌رست‌ها باریک و دراز بودند و بافت استحکامی کافی نداشتند؛ در نتیجه، خم می‌شدند و روی زمین می‌افتادند. این بیماری سبب کاهش محصول برنج و زیان‌های فراوان بود.
محققان با استخراج و شناسایی ترکیبات به دست آمده از قارچ جیبرلا، موفق به شناسایی و معرفی جیبرلین‌ها شدند. ادامه تحقیقات نشان داد که جیبرلین‌ها، در گیاهان هم تولید می‌شوند و رشد و فعالیت‌های آنها را کنترل می‌کنند.
از انواع تاثیرات هورمون جیبرلین، می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش طول ساقه از طریق تحریک رشد طولی یاخته و تقسیم آن
- رشد میوه
- رویش دانه‌ها
- تولید میوه‌های بدون دانه
- درشت کردن میوه‌ها
رویش بذز غلات با جیبرلین
رویان غلات در هنگام رویش دانه، مقدار فراوانی جیبرلین می‌سازند. این هورمون بر خارجی‌ترین لایه درون‌دانه (لایه گلوتن‌دار) اثر می‌گذارد و سبب تولید و رها شدن آنزیم‌های گوارشی در دانه می‌شود. این آنزیم‌ها، دیواره یاخته‌ها و ذخایر درون‌دانه را تجزیه می‌کنند. نشاسته یکی از این ذخایر است که بر اثر آمیلاز تجزیه می‌شود.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
بازدارنده‌های رشد؛ گفتار 1 فصل 9 زیست یازدهم
آبسیزیک اسید و اتیلن، دو تنظیم‌کننده رشدند که در فرایندهای متفاوتی مانند مقاومت گیاه در شرایط سخت، رسیدگی میوه‌ها، ریزش برگ و میوه نقش دارند.
آبسیزیک اسید و مقابله با شرایط نامساعد
اگر محیط دارای آب و رطوبت کافی نباشد، دانه‌رست نمی‌تواند رشد بکند. در شرایط نامساعد محیط مانند خشکی، تولید آبسیزیک اسید را در گیاهان تحریک می‌کند. این تنظیم‌کننده‌ها رشد گیاهان را در پاسخ به شرایط نامساعد، کم می‌کنند.
از وظایف کلی آبسیزیک اسید، موارد زیر را می‌شود نام برد:
- بسته‌شدن روزنه‌ها و حفظ آب گیاه
- جلوگیری از رویش دانه و رشد جوانه‌ها در شرایط نامساعد
اتیلن
برای رسیدن میوه‌های نارس، می‌توان در کنار آنها یک سیب یا موز رسیده را قرار داد. با این کار، میوه‌های نارس پس از مدتی رسیده می‌شوند. هر چقدر میوه بیشتر رسیده‌شود، از آن اتیلن بیشتری آزاد می‌شود. اتیلن گازی است که از سوخت‌های فسیلی هم رها می‌شود. قبل از کشف تولید اتیلن توسط گیاهان، مشخص شده‌بود که اتیلن حاصل از سوخت‌های فسیلی، باعث ریزش برگ درختان می‌شود. این گاز در ریزش میوه هم نقش دارد. علاوه بر این، بافت‌های آسیب‌دیده گیاهان نیز، اتیلن تولید می‌کنند.
گاهی میوه‌ها را نارس می‌چینند و هنگام عرضه به بازار، مدت مشخصی آنها را در محیط اتیلن‌دار قرار می‌دهند تا رسیده شوند.
نقش اتیلن در چیرگی راسی
در بخش اکسین فهمیدیم که این هورمون، عامل چیرگی راسی است. این تنظیم‌کننده رشد، مانع رشد جوانه‌های جانبی در حضور جوانه راسی یا انتهایی می‌شود.
اکسین جوانه راسی، تولید اتیلن در جوانه‌های جانبی را تحریک می‌کند. در نتیجه با افزایش اتیلن در جوانه‌های جانبی، رشد آنها متوقف می‌شود.
ریزش برگ و نسبت اتیلن به اکسین
وقتی ارتباط برگ با شاخه قطع می‌شود، شروع به ریزش می‌کند. این قطع ارتباط، با جدا شدن یاخته‌ها از همدیگر اتفاق می‌افتد. در هنگام این رخداد، در محل دمبرگ متصل به شاخه، لایه جدا‌کننده تشکیل می‌شود. فعالیت آنزیم‌های تجزیه‌کننده باعث جدا شدن و از بین رفتن یاخته‌های این منطقه می‌شود. در نتیجه این فرایندها، جدایی برگ از شاخه رخ می‌دهد.
به تدریج یاخته‌هایی از شاخه که در محل اتصال به دمبرگ قرار دارند، بافت چوب پنبه‌ای می‌گیرند. این امر، منجر به ایجاد لایه محافظی در برابر محیط بیرون می‌شود.
طبق تحقیقات، برگ در پاسخ به افزایش نسبت اتیلن به اکسین، آنزیم‌های تجزیه‌کننده دیواره را تولید می‌کند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتار فصل 9 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: