آموزش گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
در گفتار قبلی، با انواع تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان آشنا شدیم. موضوع آخرین گفتار زیست 11، درباره نحوه پاسخ گیاهان به محرک‌های محیطی است.
برای دسترسی به کل مباحث فصل نهم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل نهم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار دوم فصل نهم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
چهار محرک نور، دما، گرانش زمین و تماس باعث واکنش‌های متفاوتی در گیاهان می‌شود. علاوه بر این، گیاهان برای دفاع از خود، پاسخ‌های گوناگونی می‌دهند که با آنها آشنا می‌شویم.
پاسخ به محیط؛ گفتار دوم فصل نهم زیست یازدهم
اغلب درختان بعد از کاهش سرما، گل می‌دهند. گلبرگ‌های بعضی از گیاهان هم در طول شب، بسته‌می‌شود. گیاهان با توجه به شرایط محیطی که در آن قرار دارند، واکنش‌های متفاوتی را از خود نشان می‌دهند. در ادامه به بررسی بعضی از پاسخ‌ها می‌پردازیم.
پاسخ به نور
در گفتار قبلی یاد گرفتیم که ساقه گیاه در برابر نور یک جانبه، به سمت آن خم می‌شود. نقش نور در گیاهان، حیاتی است و افزون بر کمک به فتوسنتز، فرایندهای متفاوتی را در آنها تنظیم می‌کند. یکی از این فرایندها، گل‌دهی است که در ادامه آن را بررسی می‌کنیم.
گل‌دهی در گیاهان
بعضی گیاهان در فصلی خاص و بعضی در همه فصل‌ها گل می‌دهند. با فراهم کردن شرایط محیطی خاص، می‌توان گیاهی که در تابستان گل می‌دهد را، در پاییز هم وادار به گل‌دهی کرد.
گیاه هنگامی گل می‌دهد که مریستم رویشی که در جوانه قرار دارد، به مریستم گل یا زایشی تبدیل شود. این تبدیل به شرایط محیطی مانند دما و طول روز و شب وابسته‌است.
گیاهان را بر اساس نیاز به نور برای گل‌دهی، به سه دسته روزکوتاه، روزبلند و بی‌تفاوت تقسیم می‌کنند.
داوودی، گیاهی است که در روزهای کوتاه پاییز گل می‌دهد. این گیاه برای گل‌دادن به شب‌های طولانی نیاز دارد. برای گل‌دهی داوودی، طول شب نباید از حدی کمتر باشد.
شبدر در تابستان گل می‌دهد و روزبلند است. این گیاه برای گل‌دادن، به شب‌های کوتاهی نیاز دارد که طول آنها از حدی بیشتر نباشند.
پرورش دهندگان گل از تاثیر نور بر گل‌دهی گیاهان با نیازهای نوری متفاوت آگاه هستند. آنها با ایجاد شرایط نوری مصنوعی، می‌توانند در همه فصل‌ها این گل‌ها را پرورش دهند.
گل‌دهی بعضی از گیاهان، به طول شب و روز وابسته نیست. به این گیاهان، بی تفاوت می‌گویند و گوجه فرنگی یکی از آنهاست.
پاسخ به دما؛ گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم
گیاهان قادر به تحمل هر دمایی نیستند. سرمای شدید می‌تواند از رویش دانه‌ها و جوانه‌ها جلوگیری کند. برگ بعضی از درختان با کاهش دما در فصل پاییز، می‌ریزد. اغلب جوانه‌ها هم در طول زمستان، با برگ‌های پولک مانندی حفظ می‌شوند.
بعضی از گیاهان علاوه بر نیاز به نور برای گل‌دادن، احتیاج به گذراندن یک دوره سرما نیز دارند. نوعی گیاه گندم وجود دارد که قبل از کاشت، بذر آن را مرطوب می‌کنند و در سرما قرار می‌دهند. با این کار، دوره رویشی آن کوتاه می‌شود و زودتر گل می‌دهد. کشف این ویژگی در گیاهان، امکان بهره‌برداری از زمین‌هایی را فراهم کرد که اکثر سال با برف و یخ پوشیده‌شده‌اند.
پاسخ به گرانش زمین
ساقه در خلاف جهت گرانش و ریشه، در جهت گرانش زمین رشد می‌کند. به رشد جهت‌دار اندام‌های گیاه نسبت به گرانش زمین، زمین‌گرایی می‌گویند. با طراحی و اجرای آزمایش‌های متعدد، می‌توان زمین‌گرایی را در انواعی از دانه‌رست‌ها بررسی کرد.
پاسخ به تماس
بعضی از گیاهان به دور گیاهان دیگر یا یک پایه می‌پیچند. مثلا ساقه درخت مو با استفاده از همین ویژگی، هنگام تماس با پایه یا درختی دیگر، به دور آن می‌پیچد. پیچش، به علت تفاوت رشد ساقه در بخش قرار‌گرفته روی تکیه‌گاه و سمت مقابل آن ایجاد می‌شود. در این فرایند، رشد یاخته‌ها در محل تماس کاهش می‌یابد.
ضربه‌زدن به برگ گیاه حساس، باعث تا شدن برگ می‌شود. این پاسخ، به علت تغییر فشار تورژسانس در یاخته‌هایی رخ می‌دهد که در قاعده برگ قرار دارند.
بعضی از گیاهان مانند گیاه گوشت‌خوار، دارای برگ تله هستند. این برگ، کرک‌هایی دارد که با برخورد حشره به انها تحریک می‌شود. این امر، پیام‌هایی را ارسال می‌کند که منجر به بسته‌شدن برگ و به دام‌افتادن حشره می‌شود.
پاسخ‌هایی از جنس دفاع
گیاهان همواره در معرض هجوم عوامل بیماری‌زا و جانوران گیاهخوار قرار دارند. زنگ و سیاهک، از جمله بیماری‌های رایج مزارع گندم است که در نهایت به تخریب محصولات منجر می‌شود. گیاهان به شیوه‌های متفاوتی در برابر عوامل بیماری‌زا و جانوران مهاجم، از خود دفاع می‌کنند. در ادامه به بررسی شیوه‌های رایج دفاعی گیاهان می‌پردازیم.
تلاش برای جلوگیری از ورود
روپوست، خارجی‌ترین سامانه بافتی در بخش‌های جوان گیاه است و در بخش‌های هوایی گیاه با پوستک پوشیده‌می‌شود. پوستک، تا حدودی از نفوذ عوامل بیماری‌زا به گیاه جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، دیواره یاخته‌ای محکم است و عبور از آن کار آسانی نیست. وجود ترکیباتی مانند لیگنین یا سیلیس در دیواره، به سخت‌شدن آن و افزایش توان این سد فیزیکی کمک می‌کند. ممکن است بعضی از عوامل بیماری‌زا، با عبور از منفذ روزنه‌ها یا فضای بین یاخته‌ها، از این سد گذر کنند.
بافت چوب پنبه در اندام‌های مسن گیاهان علاوه بر حفظ آب، مانعی در برابر عوامل آسیب‌رسان است.
کرک و خار از دیگر ساختارهایی هستند که برای گیاهان نقش دفاعی دارند. حشره‌های کوچک، نمی‌توانند به راحتی روی برگ‌های کرک‌دار حرکت کنند. اگر گیاه مواد چسبناک هم ترشح کند، حرکت حشره دشوارتر و حتی غیرممکن می‌شود.
بعضی گیاهان در پاسخ به زخم، ترکیباتی ترشح می‌کنند که از آنها محافظت بکند. گاهی اوقات حجم این ترکیبات به قدری زیاد است که حشره در آن به دام می‌افتد. با سخت‌شدن این ترکیبات، سنگواره‌هایی ایجاد می‌شود که حشره در آن حفظ شده‌است.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
دفاع شیمیایی؛ گفتار 2 فصل 9 زیست یازدهم
گیاهان با تولید ترکیباتی، می‌توانند باعث مرگ یا بیماری گیاهخواران شوند. ترکیبات سیانید دار از این گروه‌اند و تعدادی از گونه‌های گیاهی، قادر به ساخت آن هستند. سیانید، باعث توقف تنفس یاخته‌ای می‌شود.
ترکیبات آلکالوئید، باعث دور شدن گیاهخواران از گیاه می‌شوند. نیکوتین یکی از آلکالوئیدهاست که در گیاه تنباکو وجود دارد.
اگر ترکیباتی که گیاه می‌سازد، جانور را نکشد، آن را مسموم می‌کند و جانور از خوردن دوباره آن خودداری می‌کند. این ترکیبات برای خود گیاه، مرگبار نیستند.
گیاهان سازوکارهای متفاوتی برای جلوگیری از اثر این مواد بر فرایندهای یاخته‌ای خود دارند. یکی از این سازوکارها، تولید ترکیباتی است که در خود گیاه سمی نیستند. این ترکیبات در لوله گوارش جانوران تجزیه و به ماده سمی تبدیل می‌شوند. اگر گیاه ترکیب سیانید داری بسازد، تاثیری روی تنفس یاخته‌ای ندارد. با این حال، اگر جانوری گیاه را بخورد، این ترکیب تجزیه و سیانید که سمی است، از آن جدا می‌شود.
مرگ یاخته‌ای
یکی دیگر از پاسخ‌های دفاعی در گیاهان، مرگ یاخته‌ای است. ممکن است نوعی ویروس بیماری‌زا به گیاه نفوذ کند. در این صورت، گیاه فرایندهایی را به راه می‌اندازد که منجر به مرگ یاخته‌های آلوده و قطع ارتباط آنها با بافت‌های سالم می‌شود. این امر، از تکثیر ویروس در بافت‌های سالم گیاه جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، گیاه فرصت دارد تا با سازوکارهای دیگری مانند تولید ترکیبات ضد ویروس، با آن مقابله کند.
در مرگ یاخته‌ای، یاخته به وسیله آنزیم‌های خود گوارش می‌شود. سالیسیک اسید که از تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان است، در مرگ یاخته‌ای نقش دارد. یاخته گیاهی آلوده، این ترکیب را رها و مرگ یاخته‌ای را القا می‌کند.
محافظت جانوران از گیاهان
مورچه‌ها با حشراتی که به محل زندگی آنها آسیبی وارد کنند، به سختی مبارزه می‌کنند. یکی از مکان‌های محبوب زندگی مورچه‌ها، گیاه آکاسیا است. اگر حشره‌ای قصد خوردن برگ‌های درخت آکاسیا را داشته‌باشد، مورچه‌ها به آن هجوم می‌برند. ممکن است حتی مورچه‌ها به پستانداران کوچک و گیاهان دارزی هم حمله کنند. گیاهان دارزی، گیاهانی هستند که روی درختان واسط رشد می‌کنند.
گرده‌افشانی درخت آکاسیا، به زنبورها وابسته‌است. همان‌طور که گفتیم، آکاسیا محل زندگی مورچه‌هاست. چه عاملی باعث می‌شود که مورچه‌ها نتوانند به زنبورهای گرده‌افشان حمله کنند؟
هنگام باز‌شدن گل‌های آکاسیا، نوعی ترکیب شیمیایی تولید و منتشر می‌شود که مورچه‌ها را فراری می‌دهد. به این ترتیب، زنبورها می‌توانند به سمت گل‌ها بیایند و کار گرده‌افشانی را انجام دهند.
بعضی گیاهان در برابر حمله گیاهخواران، مواد فراری تولید و در هوا پخش می‌کنند که سبب جلب جانوران دیگر می‌شود. نوزادان گونه‌ای از حشره، برگ‌های تنباکو را می‌خورند. یاخته‌های آسیب‌دیده برگ تنباکو، ترکیب فراری متصاعد می‌کنند که نوعی زنبور وحشی آن را شناسایی می‌کند. زنبورهای ماده که در اطراف مزرعه هستند، قابلیت ردیابی این مواد را دارند. این زنبورها خود را به نوزادان کرمی شکل می‌رسانند و روی آنها تخم می‌گذارند. نوزادان زنبور بعد از خروج از تخم، از نوزادان حشره تغذیه می‌کنند و منجر به مرگ آنها می‌شوند. این امر، باعث کاهش جمعیت خشره آفت می‌شود.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتار فصل 9 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: