آموزش گفتار 3 فصل 1 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
در گفتار دوم فصل اول زیست 10، گفته‌شد: «یاخته، پایین‌ترین سطح سازمان‌یابی جانداران است.» خود یاخته از سه بخش هسته، سیتوپلاسم و غشا تشکیل شده‌است.
برای دسترسی به کل مباحث فصل اول، روی لینک زیر کلیک کنید.
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 3 فصل 1 زیست دهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار سوم فصل اول زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در گفتار سوم، بخش‌های تشکیل دهنده یاخته را بررسی می‌کنیم. پس از آن، به مطالعه نحوه ورود و خروج مواد از یاخته می‌پردازیم. در مرحله بعد، انواع بافت‌های بدن انسان را که توسط یاخته‌ها به‌وجود می‌آید، زیر ذزه‌بین قرار می‌دهیم.
یاخته و بافت در بدن انسان؛ گفتار سوم فصل اول زیست دهم
یاخته: کوچک‌ترین واحد ساختاری و عملکرد در جانداران است. تعداد اجزای تشکیل‌دهنده یاخته، بیش از 10 مورد است. بافت‌های بدن، از قرارگیری یاخته‌های شبیه به هم، به‌وجود می‌آیند.
بخش‌های تشکیل دهنده یاخته جانوری
یاخته‌های جانوری از سه بخش کلی «هسته»، «سیتوپلاسم» و غشا ساخته‌شده‌اند که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.
هسته
هسته به دلیل داشتن دنا در دل خود؛ شکل، اندازه و کار یاخته را تعیین می‌کند و بر آن، نظارت دارد.
دنا با اطلاعاتی که دارد، تعیین صفات را انجام می‌دهد.
هسته پوششی دو لایه دارد که شامل غشای داخلی و غشای بیرونی می‌شود. ارتباط بین هسته و سیتوپلاسم، از طریق منافذ موجود در غشا امکان‌پذیر است.
سیتوپلاسم
سیتوپلاسم، فاصله بین غشای یاخته و هسته را پر می‌کند و از اندامک‌ها و ماده زمینه تکشیل می‌شود.
ماده زمینه، حاوی آب و مواد دیگر است؛ هر یک از اندامک‌های سیتوپلاسم نیز، وظیفه خاصی را بر عهده دارند.
غشای یاخته‌ای
غشای یاخته‌ای، اطراف یاخته را پوشانده‌است و مرز بین درون و بیرون یاخته است. هر ماده‌ای که بخواهد وارد یا خارج یاخته شود، باید از غشا عبور کند.
آموزش گفتار 1 فصل 1 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
نفوذپذیری انتخابی یا تراوایی نسبی: به قابلیتی در غشا می‌گویند که تنها به برخی مواد، اجازه ورود و خروج می‌دهد.
غشای یاخته حاوی دو لایه «فسفولیپید» است که در سطوح درونی و بیرونی آن قرار دارد. مولکول‌های پروتئین و کلسترول، میان این دو لایه هستند.
انواعی از کربوهیدرات‌ها وجود دارند که در سطح خارجی غشا، به مولکول‌های فسفولیپیدی و پروتئینی متصل‌اند.
ورود مواد به یاخته و خروج از آن
ورود و خروج مواد از یاخته، در پنج حالت اتفاق می‌افتد که شامل این موارد هستند:
- انتشار ساده
- انتشار تسهیل‌شده
- گذرندگی (اسمز)
- انتقال فعال
- درون‌بری (آندوسیتوز) و برون‌رانی (اگزوسیتوز)
در ادامه، به بررسی هر کدام از این پنج حالت می‌پردازیم.
انتشار ساده
«انتشار ساده» به جریان مولکول‌ها از جای پرغلظت به جای کم غلظت (در جهت شیب غلظت) اطلاق می‌شود. یکسان شدن غلظت ماده در محیط، نتیجه نهایی این عمل است.
از آنجا که مولکول‌ها با داشتن انرژی جنبشی، می‌توانند منتشر شوند، در صورت عبور از غشا، یاخته هیچ‌گونه انرژی مصرف نمی‌کند.
مولکول‌های اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید، به روش انتشار ساده از غشا عبور می‌کنند.
انتشار تسهیل‌شده
پروتئین‌های غشا در این روش، مواد را در جهت شیب غلظت‌شان از غشا عبور می‌دهند.
گذرندگی (اسمز)
به انتشار آب از غشایی با تراوایی نسبی، اسمز می‌گویند.
فشار لازم برای توقف کامل اسمز، فشار اسمزی محلول نام دارد. هرچه تفاوت تعداد مولکول‌های آب در واحد حجم، در دو سوی غشا بیشترباشد، فشار اسمزی بیشتر است و آب سریعتر جا به جا می‌شود. جا به جایی خالص آب از محیطی با فشار اسمزی کمتر به محیطی با فشار اسمزی بیشتر است.
آیا پدیده اسمز برای یاخته‌ها، در بدن انسان هم اتفاق می‌افتد؟
اسمز در بدن انسان رخ نمی‌دهد و در نتیجه یاخته‌ها در اثر ورود آب، نمی‌ترکند.
فشار اسمزی مایع اطراف یاخته‌ها، تقریبا مشابه درون آنهاست؛ پس آب بیش از حد وارد نمی‌شود و یاخته‌ها در امان هستند.
انتقال فعال
پروتئین‌ها در انتقال فعال برعکس انتشار تسهیل‌شده، مواد را برخلاف شیب غلظت منتقل می‌کنند.
این فرایند نیازمند صرف انرژی است که می‌تواند از مولکول «ATP»، تامین شود.
آدنوزین‌تری‌فسفات، شکل رایج انرژی در یاخته است.
درون‌بری (آندوسیتوز) و برون‌رانی (اگزوسیتوز)
بعضی یاخته‌ها می‌توانند ذره‌های بزرگ را توسط فرایند درون‌بری، جذب خود کنند.
برون‌رانی، فرایندی است که در آن، خروج ذره‌های بزرگ از یاخته اتفاق می‌افتد.
هنگام آندوسیتوز و اگزوسیتوز، ریزکیسه‌ها تشکیل می‌شوند که مانند انتقال فعال، نیازمند انرژی ATP است.
بافت‌های بدن انسان؛ گفتار 3 فصل 1 زیست دهم
بافت‌های بدن انسان به صورت کلی به چهار دسته پوششی، پیوندی، ماهیچه‌ای و عصبی تقسیم‌بندی می‌شوند. در اندام‌ها و دستگاه‌های بدن، انواع بافت‌ها به نسبت‌های متفاوت وجود دارند.
بافت پوششی
یاخته‌های بافت پوششی به یکدیگر بسیار نزدیک‌اند و فضای بین یاخته‌ای اندکی دارند. در زیر یاخته‌ها، غشای پایه وجود دارد. وظیفه غشای پایه، اتصال یاخته‌ها به یکدیگر و به بافت‌های زیر آن است.
غشای پایه، شبکه‌ای شامل رشته‌های پروتئینی و گلیکوپروتئینی (ترکیب کربوهیدرات و پروتئین) است.
یاخته‌های بافت پوششی در اشکال مختلفی وجود دارند؛ که سه نوع رایج آن از این قرار است:
- سنگ‌فرشی یک لایه‌ای و چند لایه‌ای (دیواره مویرگ و مری)
- مکعبی (مکعبی یک لایه‌ای گردیزه در نفرون)
- استوانه‌ای (استوانه‌ای یک لایه‌ای در روده)
بافت پیوندی
بافت پیوندی ترکیبی از سه ساختار زیر است:
- یاخته‌ها
- رشته‌های پروتئینی مانند رشته‌های کلاژن و رشته‌های کشسان (ارتجاعی)
- ماده زمینه‌ای (ممکن است مایع، جامد و یا نیمه جامد باشد.)
در ادامه گفتار سوم، انواع بافت پیوندی را شرح می‌دهیم.
بافت پیوندی سست: ماده زمینه‌ای شفاف، بی‌رنگ، چسبنده و مخلوطی از انواع مولکول‌های درشت، مانند گلیکوپروتئین است.
این بافت اغلب نقش پشتیبانی بافت پوششی را بر عهده دارد.
بافت پیوندی متراکم: در این بافت، تعداد یاخته‌ها و ماده زمینه‌ای به نسبت بافت پیوندی سست کمتر است. با این حال، رشته‌های کلاژن بیشتری دارد که مقاومت آن را هم بیشتر می‌کند..
در «زردپی» و «رباط»، بافت پیوندی متراکم وجود دارد.
بافت چربی: نوعی بافت پیوندی است که حاوی تعداد زیادی یاخته سرشار از چربی است. این بافت سه نقش را در بدن ایفا می‌کند:
- بزرگ‌ترین ذخیره انرژی در بدن
- ضربه‌گیری
- عایق حرارتی
از انواع دیگر بافت پیوندی می‌توان به خون، استخوان و غضروف اشاره داشت.
بافت ماهیچه‌ای
در بدن انسان، سه شکل متفاوت از بافت ماهیچه‌ای وجود دارد:
- مخطط (اسکلتی)؛ در ساختار عضله‌های دست و پا
- قلبی
- صاف؛ در روده
بافت عصبی
یاخته‌های عصبی (نورون‌ها)، یاخته‌های اصلی بافت عصبی هستند و حاوی دارینه‌ها (دندریت‌ها) و آسه (آکسون) هستند.
در انتهای جسم یاخته‌ای، رشته‌هایی وجود دارد که نورون از طریق آنها با یاخته‌های بافت‌های دیگر ارتباط می‌گیرد. مثلا، این یاخته‌های عصبی هستند که به یاخته‌های ماهیچه دستور می‌دهند تا منقبض شوند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 1 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید: