آموزش گفتار 2 فصل 3 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
موضوع گفتار اول فصل سوم درباره سازوکار دستگاه تنفس در انسان بود. در گفتار دوم این فصل از زیست دهم، با تهویه ششی سروکار داریم. در این قسمت، حجم‌های مختلف تنفسی تعریف شده که ممکن است تست‌های گوناگونی از آنها طراحی شود.
برای دسترسی به کل مباحث فصل سوم، روی لینک زیر کلیک کنید.
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 2 فصل 3 زیست دهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار دوم فصل سوم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
ساختار شش‌ها و وظایف آنها، اولین موضوعی است که باید با آن آشنا شویم. پس از آن، به بررسی «حجم‌های تنفسی»، «ظرفیت‌های تنفسی»، «سایر اعمال دستگاه تنفس» و «تنظیم تنفس» می‌پردازیم.
تهویه ششی؛ گفتار دوم فصل سوم زیست دهم
دو فرایند دم و بازدم با همدیگر، تهویه ششی را به‌وجود می‌آورند. برای درک چگونگی دم و بازدم، باید با ساختار و وظایف شش‌ها آشنا شویم.
وظایف و ساختار شش‌ها
شش‌ها درون قفسه سینه و روی پرده ماهیچه‌ای میان‌بند (دیافراگم) قرار دارند. شش چپ به علت مجاورت با قلب، از شش راست قدری کوچک‌تر است. از آنجا که بیشتر حجم شش‌ها را کیسه‌های حبابکی گرفته‌اند، ساختاری اسفنج‌گونه دارد.
قفسه سینه ضمن محافظت از شش‌ها، در تهویه ششی نیز نقش دارد. در بین دنده‌های سینه، ماهیچه‌های بین دنده‌ای وجود دارد که به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. این ماهیچه‌ها، دنده‌ها و قفسه سینه را حرکت می‌دهد.
پرده و مایع جنب
پرده جنب؛ پرده‌ای دولایه است که هر یک از شش‌ها را دربرگرفته‌است. یکی از لایه‌ها به سطح شش می‌چسید و لایه دیگر، به سطح درونی قفسه سینه متصل است.
مایع جنب؛ مایعی است که فضای اندک پرده جنب را پر می‌کند. از آنجا که فشار این مایع از فشار جو کمتر است، شش‌ها در حالت بازدم، کاملا جمع نمی‌شوند. اگر قسمتی از قفسه سینه سوراخ شود، شش‌ها جمع می‌شوند.
شش‌ها دو ویژگی مهم دارند:
- پیروی از حرکات قفسه سینه
- کشسانی
هنگام افزایش حجم قفسه سینه و با باز شدن شش‌ها، فشار هوای درون آنها کم می‌شود. فشار کم داخل شش، هوای بیرون را به درون می‌کشد.
شش‌ها با داشتن ویژگی کشسانی، می‌توانند در برابر کشیده‌شدن، مقاومت کنند. این ویژگی کمک می‌کند که به وضعیت اولیه خود بازگردند و در بازدم نقش مهمی دارد.
فرایند دم و بازدم به چه صورت است؟
دم؛ یک فرایند است که در نتیجه افزایش حجم قفسه سینه رخ می‌دهد و دو عامل در آن دخالت دارد:
- ماهیچه میان‌بند در حالت عادی (استراحت) گنبدی‌شکل است و در هنگام انقباض، مسطح می‌شود.
- انقباض ماهیچه‌های بین دنده‌ای خارجی که دو کار را به‌صورت همزمان انجام می‌دهد:
- «دنده‌ها» را به سمت بالا و جلو جابجا می‌کند.
- «جناغ» را به جلو می‌راند.
ماهیچه میان‌بند در تنفس آرام و طبیعی، نقش اصلی را بر عهده دارد. هنگام دم عمیق، ماهیچه‌های ناحیه گردن با انقباض خود، در افزایش حجم قفسه سینه همراهی می‌کنند.
بازدم؛ فرایند عکس دم است و در نتیجه، میان‌بند و ماهیچه‌های بین دنده‌ای خارجی در این حالت استراحت می‌کنند. حجم قفسه سینه و حجم شش‌ها، به دلیل خاصیت کشسانی شش‌ها کم می‌شود و هوای درون، به بیرون رانده‌می‌شود.
در بازدم عمیق، دو عامل به کاهش حجم قفسه سینه کمک می‌کنند:
- انقباض ماهیچه‌های بین دنده‌ای داخلی
- انقباض ماهیچه‌های شکمی
حجم‌های تنفسی؛ گفتار 2 فصل 3 زیست دهم
مقدار هوایی که به شش‌ها وارد و خارج می‌شود، به نحوه تنفس بستگی دارد. حجم‌های مختلفی از هوا را می‌توان به شش‌ها وارد و یا از آن خارج کرد.
دم‌سنج (اسپیرومتر) و دم‌نگاره (اسپیروگرام)
دستگاه دم‌سنج، حجم‌های تنفسی را اندازه‌گیری می‌کند. به نموداری که دم‌سنج از دم و بازدم‌های فرد رسم می‌کند، دم‌نگاره (اسپیروگرام) می‌گویند.
تشخیص درست بیماری‌های ششی را می‌توان با تحلیل دم‌نگاره انجام داد.
محاسبه حجم تنفسی
حجم جاری؛ مقدار هوایی است که در یک دم عادی وارد و یا در یک بازدم عادی خارج می‌شود. این حجم حدود 500 میلی‌لیتر است. حجم تنفسی در دقیقه؛ حاصل‌ضرب حجم جاری در تعداد تنفس در دقیقه است.
حجم دخیره دمی و بازدمی
با دم و بازدم عمیق می‌توان میزان هوای بیشتری را به شش‌ها وارد و یا از آنها خارج کرد.
حجم ذخیره دمی، مقدار هوایی است که پس از یک دم معمولی، با یک دم عمیق به شش‌ها وارد می‌شود.
به میزان هوایی که بعد از یک بازدم معمولی، با یک بازدم عمیق از شش‌ها خارح می‌شود؛ حجم ذخیره بازدمی می‌گویند.
حجم باقی‌مانده
حتی بعد از یک بازدم عمیق، مقداری هوا داخل شش‌ها می‌ماند که نمی‌توان آن را خارج کرد. این مقدار از هوا، «حجم باقی‌مانده» نام دارد. این حجم از دو جهت اهمیت ویژه‌ای دارد:
- باعث می‌شود حبابک‌ها همیشه باز بمانند.
- تبادل گازها را در فاصله بین دو تنفس، ممکن می‌کند.
بخشی از هوای دمی در بخش هادی دستگاه تنفس می‌ماند و به بخش مبادله‌ای نمی‌رسد. این هوا در حدود 150 میلی‌لیتر است و به آن، هوای مرده می‌گویند.
مقدار حجم‌ها در فرد سالم، به «سن» و «جنسیت» او بستگی دارد.
ظرفیت‌های تنفسی
ظرفیت تنفسی، مجموع دو یا چند حجم تنفسی است. ظرفیت حیاتی؛ مقدار هوایی است که پس از یک دم عمیق و با یک بازدم عمیق، می‌شود از شش‌ها خارج کرد. این حجم از مجموع حجم‌های جاری، ذخیره دمی و ذخیره بازدمی به‌دست می‌آید.
ظرفیت تام؛ برابر با مجموع ظرفیت حیانی و حجم باقی‌مانده است و بیشترین مقدار هوایی است که شش‌ها می‌توانند در خود جای دهند.
سایر اعمال دستگاه تنفس
تکلم، سرفه و عطسه از دیگر اعمالی هستند که دستگاه تنفس آنها را انجام می‌دهد.
تکلم
پرده‌های صوتی در حنجره قرار دارند و حاصل چین‌خوردگی مخاط به سمت داخل‌اند. صدا به وسیله پرده‌های صوتی تولید می‌شود و توسط لب‌ها و دهان، شکل‌دهی آن انجام می‌گیرد.
سرفه و عطسه
ذرات خارجی یا گازهای مضر و نامطلوب در صورت ورود به مجاری تنفسی، باعث عطسه یا سرفه می‌شوند. در این واکنش هوا با فشار همراه با مواد خارجی، از طریق دهان (سرفه) یا بینی و دهان (عطسه) خارج می‌شود.
در افراد سیگاری یاخته‌های مژک‌دار مخاط تنفسی از بین می‌روند و نمی‌توانند ذرات گرد و غبار را همراه با مایع مخاطی به حلق برانند. سرفه‌های مکرر، راه جایگزین بیرون‌راندن مواد خارجی در افراد سیگاری است.
تنظیم تنفس
دم، با انقباض میان‌بند و ماهیچه‌های بین دنده‌ای خارجی شروع می‌شود. دستور این فرایند از کجا صادر می‌شود؟
مرکز تنفس در بصل‌النخاع، دستور انقباض ماهیچه‌ها را هنگام دم صادر می‌کند.
جالب است بدانید که بازدم، نیازی به صدور دستور ندارد. بازدم، با بازگشت ماهیچه‌ها به حالت استراحت و ویژگی کشسانی شش‌ها، صورت می‌گیرد.
پل مغز
در پل مغز هم یک مرکز تنفس وجود دارد که با اثرگذاری بر روی مرکز تنفس بصل‌النخاع، به «دم» خاتمه می‌دهد. این مرکز می‌تواند مدت زمان دم را هم تنظیم کند.
افزایش کربن دی‌اکسید و کاهش اکسیژن خون نیز در تنظیم تنفس، موثر هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 3 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید: