آموزش گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
در فصل‌های قبلی، با دستگاه‌هایی از بدن آشنا شدیم که برای بقا ضروری هستند. اختلال در عملکرد هر کدام از آنها، بدن را با مشکلات جدی روبرو می‌کند. دستگاه تولید مثل، مانند دیگر دستگاه‌ها نیست. اگر اختلالی در آن پیش بیاید و یا حتی بخشی از آن را برداریم، اختلالی در زندگی فرد به وجود نمی‌آید. موضوع این گفتار، درباره دستگاه تولید مثلی مرد است.
برای دسترسی به کل مباحث فصل هفتم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل هفتم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل هفتم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در ابتدا به بررسی اجزا و وظایف این دستگاه می‌پردازیم. پس از آن، با فرایند زامه‌زایی آشنا می‌شویم. موضوعات بعدی، درباره ساختار زامه، اندام‌های کمکی و نقش هورمون‌ها در تنظیم دستگاه است.
دستگاه تولید مثل در مرد؛ گفتار اول فصل هفتم زیست یازدهم
در مردان، دستگاه تولید مثل جنسی از اجزای زیر تشکیل می‌شود:
- غده پروستات
- میزراه
- بیضه
- کیسه بیضه
- برخاگ
- مجرای زامه‌بر
- غده پیازی میزراهی
- کیسه منی
این دستگاه با مجموعه اندام‌های خود، وظایف متعددی را بر عهده دارد که بخشی از آنها از این قرارند:
- تولید زامه (اسپرم)
- ایجاد محیطی مناسب برای نگهداری از زامه‌ها
- انتقال زامه‌ها به خارج از بدن
- تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون)
مهم‌ترین کار دستگاه تولید مثل جنسی مرد، تولید یاخته جنسی نر یا زامه است. محل تولید زامه‌ها، یک جفت خاگ (بیضه) یا همان غدد جنسی نر است. بیضه‌ها در درون کیسه بیضه که خارج و پایین محوطه شکمی است، قرار دارند. نحوه قرارگیری کیسه بیضه خارج از محوطه شکمی، کمک می‌کند تا دمای آن در حدود 3 درجه، پایین‌تر از دمای بدن باشد. برای فعالیت بیضه‌ها و تمایز صحیح زامه‌ها، این دما ضروری است. در کنار این، شبکه‌ای از رگ‌های کوچک در کیسه بیضه نیز وجود دارند که به تنظیم دما کمک می‌کنند.
تعداد زیادی لوله‌های پر پیچ و خم در بیضه‌ها وجود دارند که به آنها لوله‌های زامه‌ساز می‌گویند. تولید زامه در درون این لوله‌ها، از زمان بلوغ تا پایان عمر صورت می‌گیرد. نقش ترشح هورمون جنسی نر بر عهده یاخته‌های بینابینی است. این یاخته‌ها در میان لوله‌های زامه‌ساز قرار دارند.
زامه‌زایی
به یاخه‌های زاینده موجود در دیواره لوله‌های زامه‌ساز، زامه‌زا (اسپرماتوگونی) می‌گویند. این یاخته‌ها نزدیک سطح خارجی لوله‌ها هستند و در ابتدا، با رشتمان تقسیم می‌شوند. از دو یاخته حاصل از هر رشتمان، یکی از انها در لایه زاینده می‌ماند تا آن را حفظ کند. نام یاخته دیگر، زام‌یاخته (اسپرماتوسیت) اولیه است. این یاخته با تقسیم کاستمان 1، دو یاخته به نام زام‌یاخته ثانویه تولید می‌کند. با این‌که این یاخته‌ها تک‌لادند، فام‌تن‌های آنها مضاعف شده‌اند.
هر کدام از یاخته‌های حاصل، با انجام کاستمان 2، دو زام‌یاختک (اسپرماتید) ایجاد می‌کنند. این یاخته‌ها هم تک‌لادند، ولی فام‌تن‌های آنها مضاعف نیست. با این حساب، از یک زام‌یاخته اولیه، چهار زام‌یاختک به وجود می‌آید. در دیواره لوله از خارج به سمت وسط لوله، تمایز زامه‌ها شکل می‌گیرد. نحوه کار همه یاخته‌های زاینده به همین صورت است تا در نهایت، تعداد زیادی زامه، درون لوله‌های زامه‌ساز تولید شود.
زام‌یاختک‌ها حین حرکت به سمت وسط لوله‌های زامه‌ساز، تمایز پیدا می‌کنند تا به زامه تبدیل شوند. در ابتدا، یاخته‌ها از هم جدا و تاژک‌دار می‌شوند و پس از آن، مقدار زیادی از سیتوپلاسم خود را از دست می‌دهند. هسته فشرده‌شده به صورت مجزا در سر زامه قرار می‌گیرد و یاخته حالت کشیده‌شده به خود می‌گیرد. یاخته‌های سرتولی با ترشحات خود، تمایز زامه‌ها را هدایت می‌کنند. این یاخته‌ها که در دیواره لوله‌های زامه‌ساز هستند در همه مراحل زامه‌زایی؛ پشتیبانی و تغذیه یاخته‌های جنسی و حتی بیگانه‌خواری باکتری‌ها را بر عهده دارند.
ساختار زامه؛ گفتار 1 فصل 7 زیست یازدهم
زامه‌ها دارای سه قسمت سر، تنه و دم هستند.
سر از یک هسته بزرگ، مقداری سیتوپلاسم و کیسه‌ای پر از آنزیم به نام تارک‌تن (آکروزوم) تشکیل می‌شود. تارک‌تن شبیه به کلاه است و در جلوی هسته قرار دارد. آنزیم‌ها به کمک زامه می‌آیند تا بتواند در لایه‌های حفاظت‌کننده گامت ماده (تخمک) نفوذ کند.
قطعه میانی یا تنه، دارای تعداد زیادی راکیزه (میتوکندری) است. دم هم با حرکات خود، زامه را به جلو می‌راند.
اندام‌های ضمیمه (کمکی)
زامه پس از تولید، از بیضه خارج و وارد لوله‌ای پیچیده و طویل به نام برخاگ (اپیدیدیم) می‌شود. زامه‌های تولید‌شده در ابتدا قادر به حرکت نیستند. آنها باید حداقل 18 ساعت در برخاگ بمانند تا توانایی حرکت را به دست بیاورند.
زامه‌ها پس از اپیدیدیم، وارد مجرای طویلی به نام زامه‌بر (اسپرم‌بر) می‌شوند. از هر بیضه یک مجرای زامه‌بر خارج و وارد محوطه شکمی می‌شود. مجراهای زامه‌بر در حین عبور از کنار و پشت مثانه، ترشحات غده کیسه منی (وزیکول سمینال) را دریافت می‌کنند. این غدد، مایعی غنی از فروکتوز را به زامه‌ها اضافه می‌کنند که انرژی لازم برای فعالیت زامه‌ها را تامین می‌کند.
دو مجرای زامه‌بر در زیر مثانه، داخل غده پروستات می‌روند و به میزراه متصل می‌شوند. غده پروستات با ترشح مایعی شیری رنگ و قلیایی، به خنثی‌کردن مواد اسیدی موجود در مسیر عبور زامه به سمت گامت ماده کمک می‌کند.
بعد از پروستات، یک جفت غده به نام پیازی میزراهی وجود دارند که به میزراه متصل می‌شوند. وظیفه این غده‌ها، اضافه‌کردن ترشحات قلیایی و روان‌کننده به مجراست.
به مجموع ترشحات غده کیسه منی، پروستات و پیازی میزراهی که زامه‌ها را از طریق میزراه به بیرون بدن منتقل می‌کنند، مایع منی می‌گویند.
نقش هورمون‌ها در تنظیم فعالیت دستگاه تولید مثل مرد
از بخش پیشین زیرمغزی، دو هورمون محرک غدد جنسی با نام‌های «FSH» و «LH» ترشح می‌شود. درست است که این هورمون‌ها به فعالیت جنس ماده مرتبط هستند، اما وجود آنها برای فعالیت دستگاه تولید مثل در مرد هم ضروری است.
وظیفه این دو هورمون در مردان از این قرار است:
- FSH یاخته‌های سرتولی را تحریک می‌کند تا تمایز زامه را تسهیل کنند.
- LH یاخته‌های بینابینی را تحریک می‌کند تا هورمون تستوسترون را ترشح کنند.
تستوسترون علاوه بر تحریک رشد اندام‌های جنسی و زامه‌زایی، باعث بروز صفات ثانویه در مردان می‌شود. از صفات ثانویه ایجاد‌شده می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- بم‌شدن صدا
- روییدن مو در صورت و دیگر قسمت‌های بدن
- رشد ماهیچه‌ها و استخوان‌ها
تنظیم میزان ترشح این هورمون‌ها، با با سازوکار بازخورد منفی انجام می‌گیرد.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 7 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: