آموزش گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم + تدریس ویدیویی

آموزش گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.

موضوع دو گفتار قبلی درباره دستگاه تولید مثل در مردان و زنان بود. اگر زامه به تخمک برسد و لقاح صورت بگیرد، جنین به وجود می‌آید. در این گفتار، به روند رشد و نمو جنین می‌پردازیم.

برای دسترسی به کل مباحث فصل هفتم، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم و جزوه فصل هفتم زیست یازدهم

خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.

آموزش ویدیویی گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار سوم فصل هفتم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

 

 

در ابتدا فرایند لقاح را با همدیگر بررسی می‌کنیم. پس از آن، با وقایع پس از لقاح آشنا می‌شویم. موضوعات بعدی، درباره «تشکیل بیش از یک جنین»، «کنترل ورود و خروج مواد در جفت»، «صوت نگاری» و «تولد_زایمان» است.

رشد و نمو جنین؛ گفتار سوم فصل هفتم زیست یازدهم

زندگی نوزاد آدمی، با تشکیل یک یاخته تخم شروع می‌شود. این تخم با تقسیم‌های پی‌در‌پی و گذراندن مراحل متفاوت، در نهایت به جنین و نوزاد متمایز می‌شود.

لقاح

مام‌یاخته ثانویه پس از تخمک‌گذاری، از طریق انتهای شیپور مانند (شیپور فالوپ) وارد لوله رحم می‌شود. حرکات زوائد انگشت‌مانند، انقباض دیواره و زنش مژک‌های دیواره لوله رحم، این مام‌یاخته را به سمت رحم حرکت می‌دهند. وقتی مایع منی وارد رحم شود، میلیون‌ها زامه به سمت مام‌یاخته ثانویه شنا می‌کنند. با این حال، تنها تعداد کمی از آنها می‌توانند در لوله رحم به آن برسند. زامه‌ها برای ورود، باید از دو لایه خارجی و داخلی اطراف مام‌یاخته ثانویه عبور کنند.

لایه خارجی، باقی‌مانده یاخته‌های انبانکی و لایه داخلی، شفاف و ژله‌ای است. در حین عبور زامه از لایه خارجی، تارک‌تن پاره می‌شود تا آنزیم‌های آن، لایه داخلی را هضم کنند.

جدار لقاحی

لقاح موقعی آغاز می‌شود که غشای یک زامه و غشای مام‌یاخته ثانویه، با همدیگر تماس پیدا کنند. در این هنگام، غشای این دو با هم ادغام می‌شود. علاوه بر این، تغییراتی در سطح مام‌یاخته به وجود می‌آید که باعث تشکیل پوششی به نام جدار لقاحی می‌شود. جدار لقاحی، از ورود زامه‌های دیگر به مام‌یاخته ثانویه جلوگیری می‌کند.

تشکیل یاخته تخم

با داخل‌شدن سر زامه به مام‌یاخته، هسته آن به درون سیتوپلاسم وارد می‌شود. در همین حین، مام‌یاخته ثانویه، کاستمان را تکمیل می‌کند و تبدیل به تخمک می‌شود. در نتیجه ادغام هسته تخمک با هسته زامه، یاخته تخم با 23 جفت فام‌تن شکل می‌گیرد.

وقایع پس از لقاح؛ گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

تقریبا 36 ساعت پس از لقاح، یاخته تخم تقسیمات رشتمانی را شروع می‌کند. نتیجه آن ایجاد توده یاخته‌ای است که حدودا به اندازه تخم است؛ چون یاخته‌های حاصل از تقسیم، رشد نکرده‌اند.

به این توده پر‌یاخته‌ای توپر، مورولا می‌گویند که از لوله رحم به سمت رحم می‌رود. مورولا پس از رسیدن‌ به رحم، به شکل کره توخالی در می‌آید و درون آن، با مایعات پر می‌شود. در این مرحله، به آن بلاستوسیست می‌گویند. بلاستوسیست، یک لایه بیرونی به نام تروفوبلاست دارد که در مراحل بعدی، زه‌شامه را می‌سازد.

زه‌شامه به همراه بخشی از دیواره رحم، جفت را تشکیل می‌دهند.

یاخته‌های بنیادی

یاخته‌های درون بلاستوسیست، توده یاخته‌ای درونی را به وجود می‌آورند. این یاخته‌ها، حالت بنیادی دارند و منشا بافت‌های مختلف تشکیل‌دهنده جنین هستند.

یاخته‌های بنیادی، یاخته‌هایی تخصص نیافته‌اند که توانایی تبدیل‌شدن به یاخته‌های متفاوتی را دارند. از توده درونی، لایه‌های زاینده جنینی شکل می‌گیرند که هرکدام، منشا بافت‌ها و اندام‌های مختلف‌اند.

جایگزینی

یاخته‌های لایه بیرونی بلاستوسیست در ادامه، آنزیم‌های هضم کننده‌ای را ترشح می‌کنند که یاخته‌های جدار رحم را تخریب می‌کنند. پس از آن، حفره‌ای ایجاد می‌کنند تا بلاستوسیست درون آن جای بگیرد. به این فرایند، جایگزینی می‌گویند.

یاخته‌های جنین در این مرحله، مواد مغذی مورد نیاز خود را از این بافت‌های هضم‌شده به دست می‌آورند.

زه‌کیسه (آمنیون) و زه‌شامه (کوریون)

پس از جایگزینی، در اطراف جنین، پرده‌های محافظت‌کننده شکل می‌گیرند. از مهم‌ترین آنها می‌توان به زه‌کیسه و زه‌شامه اشاره کرد.

آمنیون در در حفاظت و تغذیه جنین نقش دارد. کوریون در تشکیل جفت و بند ناف انجام وظیفه می‌کند. جفت، رابط بین بند ناف و دیواره رحم است.

زه‌شامه، هورمونی به نام HCG ترشح می‌کند که وارد خون مادر می‌شود. این هورمون، اساس تست‌های بارداری است. هورمون HCG، سبب حفظ جسم زرد و تدام ترشح پروژسترون از آن می‌شود. وجود این هورمون‌ها در خون، از قاعدگی و تخمک‌گذاری مجدد جلوگیری می‌کند.

تشکیل بیش از یک جنین

در حین تقسیمات اولیه تخم، ممکن است یاخته‌های بنیادی از هم جدا شوند. شاید هم، توده درونی بلاستوسیست به دو یا چند قسمت تقسیم شود. در این مواقع، بیش از یک جنین شکل می‌گیرد که همسان هستند. اگر این جنین‌ها کاملا از هم جدا نشوند، به‌هم‌چسبیده متولد می‌شوند.

احتمال این وحود دارد که تحمدان‌های یک فرد در یک دوره جنسی، بیش از یک مام‌یاخته ثانویه را آزاد کنند. اگر دو یا چند لقاح انجام و مراحل رشد و نمو آنها کامل شود، دوقلو یا چندقلوهای ناهمسان به دنیا می‌آیند. این دوقلوها (چندقلوها)، ممکن است نه تنها شباهتی به همدیگر نداشته‌باشند، بلکه از لحاظ جنسیتی هم فرق کنند.

بعضی از زنان و مردان، قادر به تولید یاخته‌های جنسی نیستند. ممکن است زامه و تخمک تولید شوند، ولی به دلایلی، بین آنها لقاح موفقی صورت نگیرد. به این حالت، در اصطلاح ناباروری می‌گویند. به کمک روش‌ها و فناوری نوین پرشکی، در بعضی از شرایط می‌توان ناباروری را درمان کرد.

کنترل ورود و خروج مواد در جفت؛ گفتار 3 فصل 7 زیست یازدهم

تمایز جفت از هفته دوم بعد از لقاح شروع می‌شود، ولی تا هفته دهم ادامه دارد. بند ناف، رابط بین جنین و جفت است. در آن، سرخرگ‌ها خون جنین را به جفت می‌برند و سیاهرگ، خون را از جفت به جنین می‌رساند. خون مادر و جنین در جفت به دلیل وجود زه‌شامه، مخلوط نمی‌شود. با این حال، می‌تواند بین دو طرف این پرده، مبادله مواد صورت گیرد.

مواد مغذی، اکسیژن و بعضی از پادتن‌ها از طریق جفت به جنین می‌رسند تا جنین تغذیه و محافظت شود. مواد دفعی جنین نیز از همین طریق، به خون مادر منتقل می‌شود.

عوامل بیماری‌زا و موادی مانند نیکوتین، کوکائین و الکل هم می‌توانند از جفت عبور کنند و روی رشد و نمو جنین تاثر سوء بگذارند.

متوجه شدیم که خیلی از مواد و حتی داروهای زیان‌آور، می‌توانند از جفت عبور کنند. بنابراین، زنان باردرار باید از مصرف هرگونه دارو به جز با تجویز پزشک متخصص، خودداری کنند.

 

 

رشد و نمو جنین از تشکیل جفت تا سه‌ماهه سوم

همزمان با تشکیل جفت، یاخته‌های توده درونی، لایه‌های زاینده را تشکیل می‌دهند. از رشد و تمایز این لایه‌ها، بافت‌های مختلف جنین به وجود می‌آید.

در انتهای ماه اول، اندام‌های اصلی شروع به تشکیل‌شدن می‌کنند و ضربان قلب آغاز می‌شود. ابتدا رگ‌های خونی و روده شروع به نمو می‌کنند و بعد، جوانه‌های دست و پا ظاهر می‌شوند.

در طی ماه دوم، همه اندام‌ها شکل مشخص می‌گیرند.

در انتهای سه‌ماه اول، اندام‌های جنسی مشخص‌شده و جنین، دارای ویژگی‌های بدنی قابل تشخیص می‌شود.

جنین در سه‌ماهه دوم و سوم به سرعت رشد می‌کند و اندام‌های آن شروع به عمل می‌کنند. این رشد به حدی است که جنین در انتهای سه‌ماهه سوم، می‌تواند خارج از بدن مادر زندگی کند.

صوت‌نگاری (سونوگرافی)

در سونوگرافی از امواج صوتی با بسامد (فرکانس) بالا استفاده می‌کنند. این امواج بر خلاف اشعه X رادیولوژی، برای جنین ضرری ندارند. امواج صوتی را به کمک دستگاهی، به درون بدن می‌فرستند. پس از آن، بازتاب آنها را دریافت و به صورت تصویر ویدیویی نشان می‌دهند.

با صوت‌نگاری می‌توان این موارد را تشخیص داد:

• بارداری در ماه اول
• اندازه‌گیری ابعاد جنین برای تعیین سن و تعیین جنسیت
• سالم بودن جنین از لحاظ حرکتی و عملکرد بعضی از اندام‌ها مانند قلب

تولد_زایمان

در ابتدای امر، جنین با سر خود به سمت پایین فشار وارد می‌کند که منجر به پاره شدن زه‌کیسه می‌شود. با این کار، مایع درون آن یک مرتبه به بیرون هدایت می‌شود. خروج مایع آمنیون، نشانه نزدیک‌بودن زایمان است. نقش هورمون‌ها در این مرحله، بیش از پیش مهم است. هورمون اکسی‌توسین در ابتدا، با تحریک ماهیچه‌های دیواره رحم، باعث شروع انقباض می‌شود. این هورمون در ادامه، دفعات و شدت انقباض ماهیچه‌ها را مرتبا بیشتر می‌کند.

پزشکان برای سرعت‌بخشیدن به زایمان، اکسی‌توسین را به مادران تزریق می‌کنند. دردهای زایمان، همراه با شروع انقباض ماهیچه‌های رحم، آغاز می‌شود.

دهانه رحم در هر بار انقباض، بیشتر باز می‌شود و سر جنین، بیشتر به آن فشار می‌آورد. افزایش انقباضات، باعث ترشح بیشتر اکسی‌توسین از طریق فرایند بازخورد مثبت می‌شود. این امر به خروج آسان‌تر و زودتر نوزاد از رحم کمک می‌کند.

در حالت طبیعی، ابتدا سر و سپس بقیه بدن از رحم خارج می‌شود. با ادامه انقباض رحم، جفت و اجزای مرتبط با آن، به خارج از رحم منتقل می‌شوند.

هورمون اکسی‌توسین، علاوه بر تاثیر در زایمان، ماهیچه صاف غدد شیری را هم منقبض می‌کند. نتیجه این کار، خروج شیر است. با این حال، تحریک گیرنده‌های موجود در غدد شیری، با مکیدن نوزاد اتفاق می‌افتد. خروج شیر، از طریق فرایند بازخوردی مثبت تنظیم می‌شود. مکیدن نوزاد، باعث افزایش هورمون‌ها و افزایش تولید و ترشح شیر می‌شود.

 

برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 7 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید:

• فیلم و جزوه گفتار یک فصل هفت زیست یازده
• فیلم و جزوه گفتار دو فصل هفت زیست یازده