آموزش گفتار 2 فصل 5 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
در گفتار قبلی با نخستین خط دفاعی بدن که شامل پوست و مخاط می‌شود، صحبت کردیم. موضوع گفتار دوم، درباره خط دفاعی دوم بدن در برابر عوامل بیماری‌زاست.
برای دسترسی به کل مباحث فصل پنجم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل پنجم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 2 فصل 5 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار دوم فصل پنجم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در ابتدا بیگانه‌خوارها و انواع آنها را بررسی می‌کنیم. «گویچه‌های سفید»، «پروتئین‌ها»، «پاسخ التهابی» و «تب»، دیگر مباحث این درس هستند.
دومین خط دفاعی و اجزای آن؛ گفتار دوم فصل پنجم زیست یازدهم
کمتر از 200 سال قبل جانورشناسی به نام ایلیا مچنیکوف، لارو ستاره دریایی را مورد مطالعه قرار داد. لارو این جانور یاخته‌هایی شبیه به آمیب دارد که حرکت می‌کنند و مواد اطراف خود را می‌خورند. مچنیکوف گمان کرد شاید این یاخته‌ها، میکروب‌ها و ذرات خارجی را هم می‌خورند و در دفاع نقش دارند. او برای تست این فرضیه، خرده‌های ریز خارهای گل رز را وارد زیر پوست لارو کرد. تا فردا صبح، یاخته‌های آمیبی تمام ذرات خارجی را نابود کرده بودند. جانورشناس روس، این یاخته‌ها را «بیگانه‌خوار» نامید.
قبل از این‌که بیگانه‌خوارها به میکروبی حمله کنند، باید تخیص بدهند که بیگانه است. دستگاه ایمنی انسان طوری ارتقا یافته‌است که یاخته‌های خودی را می‌شناسد. دومین خط دفاعی بدن، بیگانه‌ها را بر اساس ویژگی‌های عمومی آنها شناسایی می‌کند. بر این اساس، این دفاع هم غیر اختصاصی است.
دومین خط دفاعی شامل این موارد می‌شود:
- بیگانه‌خوارها
- گویچه‌های سفید
- پروتئین‌ها
- پاسخ التهابی
- تب
در ادامه هر کدام از این موارد را به طور مفصل بررسی می‌کنیم.
بیگانه‌خوارها
انواع مختلفی از بیگانه‌خوارها در جای‌جای بدن انسان وجود دارند.
درشت‌خوار (ماکروفاژ)
درشت‌خوار یکی از بیگانه‌خوارهاست که در شش‌ها هم به شکل حبابکی هستند. ماکروفاژ در اندام‌های گوناگون از جمله گره‌های لنفی، با حضور خود به مبارزه با میکروب‌ها می‌پردازد.
این بیگانه‌خوارها، یاخته‌های مرده بافت‌ها و یا بقایای آنها را هم از بین می‌برند. درشت‌خوارهای کبد و طحال، وظیفه پاکسازی گویچه‌های قرمز مرده را در این اندام‌ها بر عهده دارند.
بیگانه‌خوارهای دارینه‌ای
گروهی از بیگانه‌خوارها، دارای یاخته‌هایی هستند که انشعابات دارینه مانندی دارند و به همین دلیل، به آنها دارینه‌ای می‌گویند. یاخته‌های دارینه‌ای، در بخش‌هایی از بدن که با محیط بیرون در ارتباط هستند، مانند پوست و لوله گوارش، به فراوانی یافت می‌شوند. این یاخته‌ها جدای بیگانه‌خواری، قسمت‌هایی از میکروب را در سطح خود قرار می‌دهند. پس از این امر، خود را به گره‌های لنفاوی نزدیک می‌کنند تا این قسمت‌ها را به یاخته‌های ایمنی بدهند. یاخته‌های ایمنی با شناسایی قسمت‌های ارائه‌شده، میکروب مهاجم را تشخیص می‌دهند.
ماستوسیت
ماستوسیت‌ها هم مانند یاخته‌های دارینه‌ای، به وفور در بخش‌هایی از بدن که با بیرون در ارتباط هستند، یافت می‌شوند. این بیگانه‌خوارها ماده‌ای به نام هیستامین دارند که رگ‌ها را گشاد و نفوذپذیری آنها را زیاد می‌کند. گشاد‌شدن رگ‌ها، جریان خون را افزایش و باعث حضور بیشتر گویچه‌های سفید می‌شود. با نفوذپذیری بیشتر رگ‌ها، خوناب حاوی پروتئین‌های دفاعی، بیش از گذشته به خارج رگ نشت می‌کند.
نوتروفیل هم یک بیگانه‌خوار است که نوعی از گویچه‌های سفید به شمار می‌رود. در ادامه با آن آشنا خواهیم شد.
گویچه‌های سفید؛ گفتار 2 فصل 5 زیست یازدهم
هنگام بیماری‌های میکروبی، تعداد گویچه‌های سفید زیاد می‌شود و با هم ارتباط دارند. گویچه‌های سفید داخل خون، چگونه با میکروب‌های خارج از آن مبارزه می‌کنند؟
دانشمندان با روش رنگ‌آمیزی و کار با میکروسکوپ، دریافتند که گویچه‌های سفید علاوه بر خون، در بافت‌های دیگر هم وجود دارند. به عبارت دیگر، این گویچه‌ها توانایی خارج‌شدن از خون را دارند. به فرایند عبور گویچه‌های سفید از دیواره مویرگ‌ها، تراگذری (دیاپدز) می‌گویند. تمام گویچه‌های سفید، ویژگی تراگذری را دارند.
گویچه‌های سفید علاوه بر این‌که در انواع مختلفی تولید می‌شوند، به شیوه‌های مختلفی با عوامل بیگانه مبارزه می‌کنند. در ادامه به بررسی نقش آنها در دومین خط دفاعی می‌پردازیم.
نوتروفیل‌ها
نوتروفیل‌ها با مشاهده عامل بیماری‌زا در بافت، شبیه به نیروی واکنش سریع، با تراگذری خود را به آن می‌رسانند و با بیگانه‌خواری نابودش می‌کنند. از آنجا که این گویچه‌ها مواد دفاعی زیادی حمل نمی‌کنند، سریع و چابک هستند.
ائوزینوفیل‌ها
تمام عوامل بیمازی‌زا را نمی‌شود با بیگانه‌خواری از بین برد. با بیگانه‌خواری نمی‌توان به مبارزه عوامل بیماری‌زای بزرگ مانند کرم‌های انگل پرداخت. در این مواقع، ائوزینوفیل‌ها دست‌به‌کار‌شده و محتویات دانه‌های خود را روی انگل می‌ریزند.
بازوفیل‌ها
وظیفه پاسخ‌دادن به مواد حساسیت‌زا، بر عهده بازوفیل‌ها است. در دانه‌های این یاخته‌ها، هیستامین و ماده‌ای به نام هپارین وجود دارد. هپارین، ضد انعقاد خون است.
مونسیت‌ها
مونوسیت‌ها فقط تا زمانی که داخل خون هستند، به این شکل باقی می‌مانند. پس از خروج از خون، این گویچه‌ها یا به درشت‌خوار و یا به یاخته‌های دندریتی تبدیل می‌شوند.
لنفوسیت‌ها
لنفوسیت‌ها دارای انواع گوناگونی هستند و هر کدام از آنها، وظیفه خاصی را بر عهده دارد.
به انفوسیتی که در دفاع غیر اختصاصی نقش دارد، یاخته کشنده طبیعی می‌گویند. این گویچه هنگام اتصال به یاخته سرطانی، با ترشح پروتئینی به نام پرفوزین، در غشا منفذی ایجاد می‌کند. پس از این مرحله، آنزیمی را به درون یاخته وارد می‌کند که باعث مرگ برنامه‌ریزی‌شده آن می‌شود.
در یاخته‌ها، برنامه‌ای وجود دارد که در صورت اجرا، آن یاخته می‌میرد و به آن، مرگ برنامه‌ریزی‌شده می‌گویند.
لنفوسیت‌های B و T، در دفاع اختصاصی نقش دارند. در گفتار سوم با آنها بیشتر آشنا می‌شویم.
پروتئین‌ها
علاوه بر یاخته‌ها، پروتئین‌ها هم به ایمنی بدن کمک می‌کنند. پروتئین‌ها با دو شیوه می‌توانند در برابر عوامل بیماری‌زا، از بدن کمک کنند.
پروتئین‌های مکمل
به گروهی از پروتئین‌ها که محلول در خوناب هستند و در افراد غیر آلوده به شکل غیرفعال‌اند، پروتئین‌های مکمل می‌گویند. این پروتئین‌ها هنگامی که میکروبی به بدن نفوذ کند، فعال می‌شوند. زمانی که یکی از این پروتئین‌ها فعال شود، دیگری را فعال می‌کند و چرخه به ترتیب ادامه پیدا می‌کند.
پروتئین‌های فعال‌شده با همدیگر، با ایجاد ساختارهای حلقه مانند در غشای میکروب‌ها، منافذی را درست می‌کنند. عملکرد غشای یاخته‌ای میکروب در کنترل ورود و خروج مواد، توسط این منافذ از بین می‌رود. این امر، در نتیجه منجر به مرگ یاخته بیگانه می‌شود. وقتی پروتئین‌های مکمل روی میکروب قرار می‌گیرند، بیگانه‌خوارها راحت‌تر می‌توانند آن را بخورند.
اینترفرون
ترشح پروتئین اینترفرون، یکی دیگر از روش‌های دفاعی بدن است. این پروتئین، شامل دو مدل نوع یک و نوع دو می‌شود.
یاخته‌های آلوده به ویروس، اینترفرون نوع یک را ترشح می‌کنند. این پروتئین علاوه بر یاخته آلوده، بر یاخته‌های سالم مجاور هم اثر می‌کند و آنها را در برابر ویروس مقاوم می‌کند.
اینترفرون نوع دو از یاخته‌های کشنده طبیعی و لنفوسیت‌های T ترشح می‌شود. این پروتئین‌ها با فعال‌کردن درشت‌خوارها، نقش مهمی در مبارزه علیه یاخته‌های سرطانی دارند.
پاسخ التهابی
هنگام زخمی‌شدن یا بریدگی و با آسیب پوست، اولین خط دفاعی بدن نفوذپذیر می‌شود. در این حالت، میکروب‌ها فرصت ورود به بدن را پیدا می‌کنند. از علائم التهاب در موضع آسیب‌دیده می‌توان به قرمزی، تورم، گرما و درد اشاره کرد.
التهاب، پاسخی موضعی در برابر بروز آسیب بافتی است. این پاسخ علاوه بر از بین‌بردن میکروب‌ها و جلوگیری از انتشار از آنها، باعث تسریع بهبودی می‌شود.
هنگام التهاب، ماستوسیت‌های آسیب‌دیده، به رهاسازی هیستامین می‌پردازند. این کار علاوه بر هدایت گویچه‌های سفید بیشتر به موضع آسیب‌دیده، خوناب بیشتری را نیز به بیرون نشت می‌دهد.
یاخته‌های دیواره مویزگ‌ها و درشت‌خوارها با تولید پیک‌های شیمیایی، باعث می‌شوند تا گویچه‌های سفید خون به محل آسیب فرا‌خوانده شوند.
نوتروفیل‌ها و مونوسیت‌ها از طریق تراگذری از خون خارج می‌شوند. نوتروفیل‌ها به بیگانه‌خواری می‌پردازند و مونسیت‌ها تبدیل به درشت‌خوار می‌شوند.
تب
تب، یکی از نشانه‌های وجود بیماری‌های میکروبی است. فعالیت اکثر میکروب‌ها در دماهای بالا، کاهش پیدا می‌کند. هیپوتالاموس، در پاسخ به بعضی ترشحات میکروب‌ها، دمای بدن را بالا می‌برد.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 5 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: