آموزش گفتار 3 فصل 5 زیست یازدهم + تدریس ویدیویی

آموزش گفتار 3 فصل 5 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.

در دو گفتار قبلی با انواع دفاع غیر اختصاصی آشنا شدیم. سومین خط دفاعی بدن؛ دفاع اختصاصی است که در این گفتار به ان می‌پردازیم.

برای دسترسی به کل مباحث فصل پنجم، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم و جزوه فصل پنجم زیست یازدهم

خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.

آموزش ویدیویی گفتار 3 فصل 5 زیست یازدهم

در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار سوم فصل پنجم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

 

 

در ابتدا لنفوسیت‌ها و شناسایی پادگن را مورد بررسی قرار می‌دهیم. «پاسخ اولیه و ثانویه در ایمنی اختصاصی»، «ایدز»، «حساسیت» و «بیماری‌های خود ایمنی»، مباحث دیگر این درس هستند.

سومین خط دفاعی؛ گفتار سوم فصل پنجم زیست یازدهم

در دفاع اختصاصی، نوع عامل بیگانه، مهم‌ترین نقش را برای مبارزه دارد. هر پاسخی که داده‌می‌شود، تنها بر عامل همان بیماری اثر می‌گذارد. مثلا پاسخ ایجاد‌شده در برابر بیماری کزاز، بر میکروب‌های دیگر هیچ تاثیری ندارد. وظیفه شناسایی عامل غیر خودی به طور اختصاصی، بر عهده لنفوسیت‌هاست.

لنفوسیت‌ها و شناسایی پادگن

لنفوسیت‌های B و T وظیفه دفاع اختصاصی را بر عهده دارند. هر دو نوع لنفوسیت در مغز استخوان تولید می‌شوند و در ابتدا نابالغ‌اند؛ یعنی توانایی شناسایی عامل بیگانه را ندارند. لنفوسیت‌های B در مغز استخوان و لنفوسیت‌های T در تیموس به بلوغ می‌رسند. این امر به آنها کمک می‌کند که توانایی شناسایی عامل بیگانه را به‌دست بیاورند. تیموس در دوران نوزادی و کودکی، فعالیت زیادی دارد. با افزایش سن، از میزان فعالیت آن کم می‌شود و اندازه‌اش تحلیل می‌رود.

به مولکول‌هایی که این لنفوسیت‌ها آنها را شناسایی می‌کنند، پادگن (آنتی‌ژن) می‌گویند. هر لنفوسیت B یا T در سطح خود، گیرنده‌های پادگن دارد که همگی از یک نوع‌اند. هر گیرنده به طور اختصاصی، فقط می‌تواند به یک نوع پادگن متصل شود و آن را شناسایی کند.

نحوه عملکرد لنفوسیت B

لنفوسیت B، پادگن سطح میکروب‌ها یا ذرات محلول مثل سم میکروب‌ها را شناسایی می‌کند.

لنفوسیت‌های B، دارای گیرنده‌های مختلفی هستند. لنفوسیتی که بتواند پادگن را شناسایی کند، به سرعت تکثیر می‌شود و یاخته‌هایی به نام پادتن ساز (پلاسموسیت) را تولید می‌کند. وظیفه یاخته پادتن ساز، ترشح پادتن است. پادتن همراه مایعات بین یاخته‌ای، خون و لنف به گردش در می‌آید. هرجایی که میکروب یا پادگن‌های محلول وجود داشته‌باشد، پادتن آن را نابود یا بی‌اثر می‌کند.

پادتن‌ها مولکول‌هایی Y شکل و از جنس پروتئین‌اند. هر کدام از پادتن‌ها، دو جایگاه برای اتصال به پادگن دارند. هر لنفوسیت B پس از تبدیل به پادتن ساز، می‌تواند پادتنی مشابه با گیرنده خود را ترشح کند.

پادتن با روش‌های زیر می‌تواند پادگن‌ها را بی‌اثر و یا نابود کند:

• فعال‌کردن پروتئین‌های مکمل
  • این روش منجر به نابودی یاخته می‌شود.
• رسوب‌دادن پادگن‌های محلول
• به‌هم‌چسباندن میکروب‌ها
• خنثی سازی
  • در این سه روش، بیگانه‌خواری افزایش پیدا می‌کند.

از پادتن‌ها می‌توان به عنوان دارو هم استفاده نمود. به پادتن آماده‌، سرم می‌گویند. مثلا در زخم‌های شدید که احتمال فعالیت باکتری کزاز وجود دارد، از سرم ضد کزار استفاده می‌کنند.

بعد از مارگزیدگی، باید از پادزهر سم مار استفاده کرد. این پادزهر، حاوی پادتن‌هایی است که سم مار را خنثی می‌کنند.

نحوه عملکرد لنفوسیت T

یاخته‌های خودی را که در اثر سرطان یا آلوده‌شدن به ویروس دچار تغییر می‌شوند را، لنفوسیت‌های T نابود می‌کنند. این لنفوسیت‌ها همچنین به یاخته‌های بخش پیوند‌شده حمله می‌برند. لنفوسیت T پس از شناسایی پادگن تکثیر می‌شود و لنفوسیت‌های T کشنده را به وجود می‌آورد.

لنفوسیت‌های T کشنده، می‌توانند به یاخته هدف متصل شوند. پس از اتصال، شروع به ترشح پرفورین و آنزیم «مرگ برنامه ریزی‌شده» می‌کنند.

پاسخ اولیه و ثانویه در ایمنی اختصاصی

فرایند دفاع اختصاصی برای شناسایی پادگن و تکثیر لنفوسیت‌ها، نیاز به زمان دارد. این دفاع در مقایسه با دفاع غیر اختصاصی، دفاع سریعی نیست. در صورتی سرعت این دفاع سریع‌تر و قوی‌تر از قبل است که پادگنی که به بدن وارد می‌شود، قبلا هم وارد بدن شده‌باشد.

لنفوسیت‌های خاطره

دستگاه ایمنی وقتی با پادگنی برخورد کند، خاطره آن برخورد را نگه خواهد داشت و از همین جهت، دارای حافظه است. در دفعات بعدی، اگر همین پادگن دوباره وارد بدن شود، سریع‌تر شناسایی می‌شود.

لنفوسیت‌ها پس از شناسایی پادگن‌ها، تکثیر می‌شوند و دو مدل یاخته دیگر را به وجود می‌آورند. اولین نوع یاخته‌ای که ساخته‌می‌شود، لنفوسیت‌های عمل کننده (پادتن ساز یا T کشنده) نام دارند. علاوه بر این، یاخته‌های دیگری به نام لنفوسیت‌های خاطره هم ایجاد می‌شوند که تا مدت‌ها در خون باقی می‌مانند.

تعداد زیاد لنفوسیت خاطره در خون، باعث می‌شود که تشخیص پادگن سریع‌تر انجام بشود. در برخوردهای بعدی پادگن با دستگاه ایمنی، تعداد بیشتری لنفوسیت خاطره به وجود می‌آید.

ایمنی فعال و غیر فعال

در واکسیناسیون، از خاصیت حافظه‌دار بودن دفاع اختصاصی بهره می‌برند. اگر یک بار میکروب را در شرایط کنترل‌شده به دستگاه ایمنی معرفی کنیم، یاخته‌های خاطره درست می‌شوند. این امر به دستگاه ایمنی کمک می‌کند که در صورت ورود مجدد همان میکروب، آن را از بین ببرد.

واکسن، میکروب ضعیف‌شده، کشته‌شده، پادگن میکروب و یا سم خنثی‌شده آن است که با وارد‌کردن آن به بدن، یاخته‌های خاطره پدید می‌آیند.

به ایمنی حاصل از واکسن، ایمنی فعال می‌گویند. ایمنی حاصل از سرم، ایمنی غیر فعال است؛ زیرا پادتن در بدن تولید‌نشده و یاخته خاطره‌ای هم درست نشده‌است.

ایدز، نگاهی دقیق‌تر به ایمنی اختصاصی

نقص ایمنی اکتسابی، یک بیماری ویروسی است که به اختصار به آن ایدز (AIDS) می‌گویند. ویروس HIV، عامل این بیماری است. در این بیماری، عملکرد دستگاه ایمنی بدن، دچار نقص می‌شود. از این رو افراد دارای این ویروس، در صورت ابتلا به کم‌خطرترین بیماری‌های واگیردار، ممکن است فوت کنند.

دوران نهفتگی و تشخیص

ویروس ایدز پس از ورود به بدن، امکان دارد از شش ماه تا 15 سال، به صورت نهفته‌ باقی بماند و ایجاد بیماری نکند. این افراد دارای ویروس HIV هستند؛ ولی نه بیمارند و نه هیچ علامتی از ایدز دارند. تنها راه تشخیص این بیماری، انجام آزمایش پزشکی است. فرد آلوده‌شده یا بیمار، از راه‌های گوناگون می‌تواند این ویروس را به دیگران منتقل کند؛ بدون این‌که آنها متوجه شوند. این امر، باعث گسترش و انتشار اچ.آی.وی می‌شود.

نحوه انتقال ایدز

ویروس HIV از طریق این راه‌ها، می‌تواند منتقل شود:

• رابطه جنسی
• خون و فراورده‌های خونی آلوده‌
• استفاده از اشیای تیز و برنده آغشته‌ به خون آلوده‌ به ویروس (استفاده از تیغ و سرنگ مشترک، خالکوبی و سوراخ‌کردن گوش با سوزن مشترک)
• مایعات بدن
• انتقال از مادر دارای ویروس به فرزند (در جریان بارداری، زایمان و شیردهی)

دست‌دادن، روبوسی، نیش حشرات، آب و غذا نمی‌توانند ویروس را منتقل کنند.

انتقال اچ.آی.وی از طریق ترشحات بینی، بزاق، خلط، عرق، اشک، ادرار و مدفوع هم هنوز ثابت نشده‌است. احتمال آلوده‌شدن توسط این عوامل وجود دارد؛ ولی مثال خاصی برای آن در دسترس نیست. برای بیماری ایدز، هنوز که هنوز است درمان قطعی وجود ندارد. بهترین راه مقابله با آن، افزایش آگاهی عمومی و پیشگیری است.

لنفوسیت T کمک‌کننده

در بیماری AIDS، ویروس HIV به لنفوسیت‌های T حمله و آنها را از پای در می‌آورد. اگر این ویروس فقط به این لنفوسیت‌ها حمله می‌کند، چرا کل دستگاه ایمنی و حتی لنفوسیت‌های B هم تضعیف می‌شوند؟

مشاهدات نشان می‌دهد که ویروس اچ.آی.وی فقط به نوع خاصی از لنفوسیت‌های T هجوم می‌برد. فعالیت دیگر لنفوسیت‌های T و تمام لنفوسیت‌های B، به وجود این نوع خاص وابسته‌است. از این رو، به آنها لنفوسیت T کمک‌کننده می‌گویند. ویروس با از بین‌بردن این نوع خاص، عملکرد تمام لنفوسیت‌ها و سیستم ایمنی را مختل می‌کند.

حساسیت

دستگاه ایمنی طوری سازش پیدا کرده‌است که به تمام مواد خارجی پاسخی ندهد. مثلا حضور میکروب‌های مفید در دستگاه گوارش، هیچ واکنشی را به همراه ندارد. به عدم پاسخ دستگاه ایمنی در برابر عامل‌های خارجی، تحمل ایمنی می‌گویند.

در گوشه و کنار مواد بی‌خطر گوناگونی وجود دارد که نسبت به آنها، بدن واکنشی نشان نمی‌دهد. دستگاه ایمنی بعضی افراد نسبت به مواد بی‌خطر، عکس‌العمل دارند و منجر به ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود. این افراد نسبت به یک ماده خاص، حساسیت دارند و به ماده باعث آن، حساسیت‌زا می‌گویند.

دستگاه ایمنی در مواجه با ماده حساسیت‌را، از ماستوسیت‌ها و بازوفیل‌ها، هیستامین ترشح می‌کند. ترشح هیستامین باعث بروز علائم شایع حساسیت مانند قرمزی و آب‌ریزش بینی می‌شود.

بیماری‌های خود ایمنی

در بعضی مواقع دستگاه ایمنی، یاخته‌های خودی را به عنوان غیر خودی شناسایی و به آنها حمله می‌کند. به این نوع بیماری‌ها، بیماری خود ایمنی می‌گویند. یکی از مثال‌های بیماری خود ایمنی، دیابت نوع یک است. در این بیماری، دستگاه ایمنی با حمله بر یاخته‌های تولید‌کننده انسولین، آنها را از بین می‌برد.

در بیماری ام.اس، دستگاه ایمنی به میلین اطراف یاخته‌های عصبی مغز و نخاع هجوم می‌برد. این حمله، موجب از بین رفتن میلین در بعضی از قسمت‌ها می‌شود و ارتباط دستگاه عصبی مرکزی با بقیه بدن را مختل می‌کند.

 

برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 5 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید:

• فیلم و جزوه گفتار یک فصل پنج زیست یازده
• فیلم و جزوه گفتار دو فصل پنج زیست یازده