آموزش گفتار 2 فصل 2 زیست دهم + تدریس ویدیویی

آموزش گفتار 2 فصل 2 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.

در گفتار اول با ساختار و عملکرد لوله گوارش آشنا شدیم. حالا نوبت آن رسیده‌است که ببینیم دستگاه گوارش به چه صورت مواد را جذب می‌کند.

برای دسترسی به کل مباحث فصل دوم، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم و جزوه فصل دوم زیست دهم

خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.

آموزش ویدیویی گفتار 2 فصل 2 زیست دهم

در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار دوم فصل دوم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

 

 

در ادامه، جذب مواد در روده باریک را مطالعه می‌کنیم. پس از آن، به بررسی «روده بزرگ و دفع»، «گردش خون دستگاه گوارش»، «تنظیم فرایندهای گوارشی» و «وزن مناسب» می‌پردازیم.

جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش؛ گفتار دوم فصل دوم زیست دهم

ورود مواد به محیط داخلی بدن، جذب نام دارد. برای جذب، مواد مغذی باید از یاخته‌های بافت پوششی لوله گوارش عبور کنند. محیط داخلی؛ ترکیبی از خون، لنف و مایع بین یاخته‌ای است.

دهان و معده تا حدودی دارای قدرت جذب هستند؛ ولی، جذب اصلی در روده باریک اتفاق می‌افتد.

جذب مواد در روده باریک

مولکول‌های گوارش‌شده در فضای روده باریک، باید از غشای یاخته‌های پوششی دیواره عبور کنند تا وارد محیط داخلی شوند.

چین‌های حلقوی در دیواره داخلی روده وجود دارند و روی آنها پرزهای فراوانی وجود دارد. به چین‌های میکروسکوپی غشای یاخته‌های پوششی در سمت فضای روده، ریزپرز می‌گویند. مجموعه چین‌ها، پرزها و ریزپرزها، سطح داخلی روده باریک را که در تماس با کیموس است، چندین برابر افزایش می‌دهد.

در بیماری سلیاک بر اثر پروتئین گلوتن (موچود در گندم و جو)، یاخته های روده تخریب و ریزپرزها و حتی پرزها از بین می‌روند. در نتیجه، سطح جذب مواد،کاهش شدید یپیدا می‌کند و بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز بدن جذب نمی‌شوند.

مواد گوناگون به روش‌های متفاوتی از یاخته‌های پوششی هر پرز عبور می‌کنند و به شبکه مویرگی درون پرز و سپس جریان خون وارد می‌شوند.

لنف

مویرگ بسته لنفی در هر پرز وجود دارد. لنف؛ از آب و ترکیبات دیگر تشکیل‌شده و در رگ‌های لنفی جریان دارد. مولکول‌های حاصل از گوارش لیپیدها به مویرگ لنفی و پس از آن، وارد خون می‌شوند. این مولکول‌ها در کبد و یا بافت چربی ذخیره می‌شوند.

لیبوپروتئین

کبد از مولکول‌های گوارش‌یافته در روده باریک، لیبوپروتئین درست می‌کند. لیبوپروتئین، ترکیب لیپید و پروتئین است.

گروهی از لیبوپروتئین‌ها کلسترول زیادی دارند و به آنها لیبوپروتئین کم‌چگال (LDL) می‌گویند.

در گروهی دیگر، پروتئین از کلسترول بیشتر است که لیبوپروتئین پرچگال (HDL) نام دارند.

لیبوپروتئین پرچگال باید از کم‌چگال بیشتر باشد تا احتمال رسوب کلسترول، در دیواره سرخرگ‌ها کاهش یابد. چاقی، کم‌تحرکی و مصرف بیش از حد کلسترول؛ این ترکیب را برهم می‌زند و LDL را افزایش می‌دهد.

روده بزرگ و دفع

ابتدای روده بزرگ، روده کور نام دارد و به «آپاندیس» ختم می‌شود. کولون‌بالارو، کولون‌افقی و کولون‌پایین‌رو از دیگر قسمت‌های روده بزرگ هستند. این قسمت از دستگاه گوارش پرز ندارد و یاخته‌های پوششی مخاط آن، تنها ماده مخاطی ترشح می‌کنند.

بعد از روده بزرگ، راست روده قرار دارد که در انتهای آن، بنداره‌های داخلی (ماهیچه صاف) و خارجی (مخطط) جای گرفته‌اند.

دفع

مواد جذب نشده و گوارش نیافته، یاخته‌های مرده و باقی مانده شیره‌های گوارشی؛ وارد روده بزرگ می‌شوند. جامد بودن مدفوع به دلیل جذب آب و یون‌ها، توسط روده بزرگ است.

حرکات در این قسمت، آهسته انجام می‌شود تا مدفوع به راست روده برسد و در نهایت، دفع به روش ارادی صورت بگیرد.

گردش خون دستگاه گوارش

خون لوله گوارش به‌صورت مستقیم به قلب برنمی‌گردد؛ بلکه از راه سیاهرگ باب، ابتدا به کبد و سپس از راه سیاهرگ‌های دیگر به قلب می‌رود.

پس از خوردن غذا، میزان جریان خون دستگاه گوارش زیاد می‌شود. این امر، نیاز آن را برای فعالیت بیشتر و انتقال مواد مغذی جذب شده به کبد، تامین می‌کند.

تبدیل مواد جذب‌شده به گلیکوژن و پروتئین در کبد اتفاق می‌افتد. این عضو دستگاه گوارش، توانایی ذخیره‌سازی موادی مانند آهن و برخی ویتامین‌ها را نیز دارد.

تنظیم فرایندهای گوارشی؛ گفتار 2 فصل 2 زیست دهم

دستگاه گوارش یک مرحله خاموشی نسبی دارد. در فاصله بین خوردن وعده‌های غذایی، خاموشی نسبی دستگاه گوارش اتفاف می‌افتد. پس از ورود غذا، زمان فعالیت شدید است.

حرکات لوله گوارش و ترشح شیره‌های گوارشی به‌موقع و به‌اندازه، بر عهده دستگاه عصبی خودمختار است. فعالیت این دستگاه، ناخودآگاه است؛ مثل زمانی که به غذا فکر می‌کنیم و بزاق ترشح می‌شود.

فعالیت گوارشی باید با فعالیت‌های بخش‌های دیگر بدن، در هماهنگی کامل باشد. مثلا هنگام عبور غذا از حلق، مرکز بلع بصل‌النخاع، فعالیت مرکز تنفس را مهار می‌کند. در این حالت، تنفس به صورت لحظه‌ای قطع می‌شود تا بلع اتفاق بیافتد.

شبکه‌های عصبی روده‌ای

به شبکه‌های یاخته‌های عصبی که در سرتاسر لوله گوارش وجود دارد، شبکه‌های عصبی روده‌ای می‌گویند. تحرک و ترشح در لوله گوارش، بر عهده این شبکه است و می‌تواند مستقل از دستگاه عصبی خودمختار فعالیت کند. دستگاه عصبی با شبکه در ارتباط است و می‌تواند بر عملکرد آن تاثیر بگذارد.

یاخته‌های هورمون ساز

علاوه بر دستگاه عصبی خودمختار و شبکه‌های عصبی روده‌ای، بعضی از هورمون‌‌ها نیز فعالیت‌های دستگاه گوارش را تنظیم می‌کنند. سکرتین و گاسترین، نمونه‌ای از این هورمون‌ها هستند.

«سکرتین»، از دواردهه به خون می‌ریزد و با اثر بر لوزالمعده، موجب افزایش ترشح بیکربنات می‌شود.

معده، وظیفه ترشح «گاسترین» را بر عهده دارد. با ترشح این هورمون، ترشح اسید معده و پپسینوژن افزایش پیدا می‌کند.

وزن مناسب

علاوه بر سبک زندگی و نوع تغذیه، ژن‌ها هم در چاقی و لاغری افراد تا حدودی نقش دارند.

چاقی، احتمال ابتلا به انواعی از سرطان، دیابت نوع 2، تنگ شدن سرخرگ‌ها و سکته قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

در لاغری به علت کاهش دریافت مواد مغذی، کم‌خونی و کاهش استحکام استخوان‌ها اتفاق می‌افتد.

شاخص توده بدنی

برای تعیین وزن مناسب افراد بیشتر از بیست سال، از شاخص توده بدنی استفاده می‌شود. «شاخص توده بدنی» از تقسیم «جرم» بر «مجذور قد» به‌دست می‌آید. واحد جرم (وزن) باید کیلوگرم و واحد قد، بر حسب متر باشد.

• شاخص توده بدنی<19= کمبود وزن
• 19<شاخص توده بدنی<25= وزن مناسب
• 25<شاخص توده بدنی<30= داشتن اضافه وزن
• شاخص توده بدنی>30= چاقی

افراد کمتر از بیست سال، در سنین رشد قرار دارند و شاخص توده بدنی آنها باید با افراد هم‌سن و هم‌جنس مقایسه شود. لازم به‌ ذکر است که وزن هر شخص، به تراکم استخوان، مقدار بافت ماهیچه و چربی بدن بستگی دارد.

این شاخص برای افراد سالم و در وضعیت طبیعی بدن طراحی شده‌است. بنابراین، زنان باردار، ورزشکاران دارای ماهیچه زیاد و همچنین افراد دارای نقص عضو نباید از آن استفاده کنند.

 

برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 2 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید:

• فیلم و جزوه گفتار یک فصل دو زیست ده
• فیلم و جزوه گفتار سه فصل دو زیست ده