آموزش گفتار 1 فصل 6 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
در پنج فصل قبل، درباره بدن انسان و جانداران و سازوکار آنها آشنا شدیم. فصل شش و هفت زیست 10، به گیاهان اختصاص دارد.
برای دسترسی به کل مباحث فصل ششم، روی لینک زیر کلیک کنید.
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 6 زیست دهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل ششم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در این درس یاد می‌گیریم که دیواره یاخته‌ای چیست و اجزای تشکیل‌دهنده آن کدامند. مباحث دیگر این گفتار، «واکوئل، محلی برای ذخیره»، «رنگ‌ها در گیاهان» و «ترکیبات دیگر در گیاهان» هستند.
ویژگی‌های یاخته گیاهی؛ گفتار اول فصل ششم زیست دهم
یاخته‌های گیاهی با توجه به محیط و وظیفه‌ای که باید انجام دهند، تغییر می‌کنند و سازگار می‌شوند. در این گفتار به بررسی یاخته در گیاهان می‌پردازیم و در دو گفتار دیگر، سامانه‌های بافتی و ساختار گیاهان را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
دیواره یاخته‌ای
یاخته در گیاهان علاوه بر سبزدیسه (کلروپلاست)، دیواره نیز دارد. یاخته گیاهی اولین بار در بافت چوب پنبه مشاهده شد. چوب پنبه شامل یاخته‌های مرده است. یاخته‌های این بافت هنگام مشاهده با میکروسکوپ، به‌صورت مجموعه حفره‌هایی هستند که دیواره‌هایی، آنها را از هم جدا می‌کند.
به تنها بخش باقی‌مانده از یک بافت مرده در گیاه که یاخته‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند، دیواره یاخته‌ای می‌گویند.
پروتوپلاست
دیواره یاخته‌ای در بافت‌های زنده گیاه، بخشی به نام پروتوپلاست را در بر می‌گیرد. پروتوپلاست؛ شامل غشا، سیتوپلاسم و هسته است.
وظایف دیواره یاخته‌ای
دیواره‌ای که پروتوپلاست را احاطه می‌کند، نقش‌های مختلفی را ایفا می‌کند. بعضی از وظایف این دیواره، از این قرارند:
- حفظ شکل و استحکام یاخته‌ها
- استحکام پیکر گیاه
- کنترل تبادل مواد بین یاخته‌ها
- جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا
ساختار دیواره یاخته‌ای
برای این‌که وظایف دیواره را بهتر درک کنیم، لازم است که با ساختار آن آشنا شویم.
تیغه میانی و پکتین
بعد از تقسیم هسته در یاخته گیاهی، لایه‌ای به نام تیغه میانی تشکیل می‌شود که سیتوپلاسم را به دو بخش تقسیم می‌کند. جنس تیغه میانی از پکتین است که مانند چسب، دو یاخته را کنار هم نگه می‌دارد.
دیواره نخستین
پروتوپلاست هر کدام از یاخته‌های تازه، دیواره نخستین را می‌سازند. در این دیواره، علاوه بر پکتین، «رشته‌های سلولز» وجود دارد. با این‌که دیواره نخستین مانند یک قالب، پروتوپلاست را احاطه می‌کند، ولی جلوی رشد آن را نمی‌گیرد. این امر به آن خاطر است که قابلیت گسترش و کشش دارد. اندازه این دیواره همراه با رشد پروتوپلاست و اضافه شدن ترکیبات سازنده به آن، افزایش می‌یابد.
دیواره پسین
در بعضی از یاخته‌های گیاهی، لایه‌های دیگری نیز درست می‌شوند که در مجموع به آنها، دیواره پسین می‌گویند. رشته‌های سلولزی هر لایه دیواره پسین، با هم موازی و با لایه دیگر، زاویه دارند. دیواره پسین از نخستین، استحکام و تراکم بیشتری دارد و مانع رشد یاخته می‌شود.
پلاسمودسم و لان
درست است که دیواره‌ها، یاخته‌ها را می‌پوشانند، ولی به‌طور کامل آنها را از هم جدا نمی‌کنند. پلاسمودسم، به کانال‌های سیتوپلاسمی می‌گویند که بین یک یاخته با یاخته دیگر، راه ارتباطی درست می‌کند. مواد مغذی و دیگر ترکیبات از طریق پلاسمودسم می‌توانند از یک یاخته به یاخته دیگر بروند.
پلاسمودسم‌ها در مناطقی از دیواره به نام لان، بیشترین فراوانی را دارند. به منطقه‌ای که دیواره یاخته‌ای در آنجا نازک است، لان می‌گویند.
واکوئل، محلی برای ذخیره
یکی از ویژگی‌های یاخته‌های گیاهی، داشتن اندامکی به‌نام واکوئل است. به مایعی که در این اندامک وجود دارد، شیره واکوئلی می‌گویند که ترکیبی از آب و مواد دیگر است. مقدار و ترکیب این شیره از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر، متغیر است.
یعضی یاخته‌های گیاهی واکوئل درشتی دارند که بیشتر حجم آن را اشغال می‌کند. اگر تعداد مولکول‌های آب در واحد حجم در محیط بیشتر از یاخته باشد، آب وارد یاخته می‌شود. در نتیجه این امر، پروتوپلاست حجیم و به دیواره فشار می‌آورد که واکوئل‌ها را پر آب و حجیم می‌کند.
تورژسانس
دیواره یاخته‌ای در برابر حجیم شدن پروتوپلاست تا حدی کش می‌آید، ولی پاره نمی‌شود. به این وضعیت یاخته، تورژسانس یا تورم می‌گوییم. حالت تورم یاخته‌های بافت‌های گیاهی کمک می‌کند تا اندام‌های غیر چوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.
پلاسمولیز
اگر به هر علتی تراکم آب یاخته کم شود، پروتوپلاست جمع و از دیواره فاصله می‌گیرد که به آن، پلاسمولیز می‌گویند. این پدیده باعث پژمردگی گیاهان می‌شود. اگر پلاسمولیز زمان زیادی طول بکشد، حتی با آبیاری فراوان هم، گیاه دوباره شاداب نمی‌شود. خشکی طولانی‌مدت پس از مرگ یاخته‌ها، به مرگ گیاه می‌انجامد.
آنتوسیانین و گلوتن
واکوئل علاوه بر آب، حاوی ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه درست می‌شوند.
آنتوسیانین، یک ترکیب رنگی است که در واکوئل ذخیره می‌شود. این ترکیب در ریشه چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه‌هایی مانند پرتقال خونی، به مقدار فراوان یافت می‌شود. رنگ آنتوسیانین در PHهای متفاوت، تغییر می‌کند.
گلوتن یکی از پروتئین‌هایی است که می‌تواند در واکوئل ذخیره شود. این پروتئین در گندم و جو وجود دارد و برای رشد و نمو رویان، استفاده می‌شود.
رنگ‌ها در گیاهان
در ذهن اکثر ما، گیاهان سبز رنگ هستند؛ با این‌که رنگ‌های متنوعی دارند. درست است که بعضی رنگ‌ها به‌دلیل وجود ترکیبات رنگی در واکوئل‌هاست، ولی در همه موارد صدق نمی‌کند.
دیسه چیست و انواع آن
دیسه (پلاست)، اندامکی است که در غشا محصور است. این اندامک مواد را می‌سازد و آنها را ذخیره می‌کند. انواع دیسه شامل سه دسته می‌شود که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.
سبزدیسه
سبزدیسه یا کلروپلاست، به مقدار فراوانی سبزینه دارد. دلیل رنگ سبز اکثر گیاهان، همین اندامک است.
آیا می‌دانستید که کلروپلاست، کاروتنوئید هم دارد؟ رنگ سبزینه، کاروتنوئیدها را در سبزدیسه می‌پوشاند. هنگام پاییز و کاهش طول روز، ساختار سبزدیسه بعضی گیاهان تغییر و به رنگ دیسه تبدیل می‌شود. وقتی سبزینه برگ تجزیه شود، نسبت کاروتنوئیدها افزایش می‌یابد.
رنگ دیسه
در بعضی از دیسه‌ها، رنگیزه‌هایی به‌نام «کاروتنوئید» ذخیره می‌شود. به این دیسه‌ها، رنگ دیسه (کروموپلاست) می‌گویند. رنگ دیسه‌های ریشه هویج، مقدار فراوانی کاروتن دارند که رنگ آن را نارنجی می‌کند.
ترکیبات رنگی واکوئل و رنگ دیسه، پاداُکسنده (آنتی اکسیدان) اند. پاداُکسنده‌ها در پیشگیری از سرطان، بهبود کارکرد مغز و اندام‌های دیگر نقش مثبتی دارند.
نشادیسه
بعضی دیسه‌ها رنگیزه ندارند و مواد دیگری در آنها ذخیره می‌شود. دیسه‌های بخش خوراکی سیب زمینی به مقدار زیادی نشاسته دارند و به همین علت، به آن نشادیسه (آمیلوپلاست) می‌گویند.
ذخیره نشاسته، هنگام رویش جوانه‌های سیب زمینی و تشکیل پایه‌های جدید مصرف می‌شود.
ترکیبات دیگر در گیاهان
گیاهان اغلب به عنوان جانداران غذاساز شناخته می‌شوند، در صورتی که استفاده‌های دیگری نیز دارند. قبل از تولید رنگ‌های شیمیایی، یکی از منابع اصلی رنگ‌آمیزی گیاهان بودند. روناس یکی از گیاهانی است که برای رنگ‌آمیزی الیاف فرش به کار می‌رود. این مبحث، آخرین مبحث گفتار 1 فصل 6 زیست دهم است.
شیرابه گیاهان
وقتی میوه تازه انجیر را از شاخه جدا می‌کنیم، از محل برش، شیره سفید رنگی خارج می‌شود که شیرابه نام دارد. ترکیب این شیره در گیاهان گوناگون، متفاوت است. لاستیک برای اولین بار از شیرابه نوعی درخت، درست شد.
آلکالوئیدها در شیرابه
آلکالوئیدها یک سری از ترکیبات گیاهی هستند که در شیرابه بعضی گیاهان، به مقدار فراوان وجود دارند. نقش آنها دفاع از گیاهان در برابر گیاه خواران است. آلکالوئید در ساخت داروهای ضد سرطان، آرام بخش و مسکن به کار می‌رود. بعضی از آلکالوئیدها، اعتیادآور هستند و نباید خودسرانه مصرف شوند.
این‌که یک محصول کاملا گیاهی باشد، به معنی این نیست که هیچ‌گونه ضرری ندارد. ترکیبات گیاهی در مقادیر متفاوت، ممکن است سرطان‌زا باشند یا فرد را مسموم و حتی بکشند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 6 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید: