آموزش گفتار 1 فصل 6 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
تمام موجودات زنده، با تشکیل یک یاخته و تکثیر آن به وجود می‌آیند. در اولین گفتار فصل شش، به کروموزوم و اجزای آن می‌پردازیم.
برای دسترسی به کل مباحث فصل ششم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل ششم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 6 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل ششم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در ابتدا بررسی می‌کنیم که هر کدام از جانداران، چه تعداد فام تن در یاخته‌های خود دارد. پس از آن، با یاخته‌های پیکری دولاد انسان آشنا می‌شویم. موضوع پایانی، درباره چرخه یاخته‌ای و مراحل آن است.
فام تن (کروموزوم) و اجزای آن؛ گفتار اول فصل ششم زیست یازدهم
فام تن، از دنا (DNA) و پروتئین تشکیل می‌شود. زمانی که یاخته در حال تقسیم نیست، فشردگی فام تن‌های هسته، کمتر است. به صورت توده‌ای از رشته‌های درهم است که به آن، فامینه (کروماتین) می‌گویند. هر رشته فامینه هم، دارای واحدهای تکرازی به نام هسته‌تن (نوکلئوزوم) است.
در هر هسته‌تن، مولکول دنا حدود 2 دور در اطراف 8 مولکول پروتئینی به نام هیستون پیچیده‌است.
ماده وراثتی هسته در تمام مراحل زندگی یاخته، به‌جز تقسیم، به صورت فامینه است. قبل از این‌که یاخته تقسیم شود، رشته‌های فامینه دو برابر و در حین تقسیم، فشرده‌می‌شوند.
در زمان حداکثر فشردگی فام‌تن، دو بخش همانند به هم را در آن می‌شود دید که فامینک (رکوماتید) نام دارند. به این فام‌تن‌ها، فام‌تن‌های مضاعف‌شده می‌گویند.
فامینک‌های هر فام‌تن مضاعف، از نظر نوع ژن‌ها یکسان‌اند و نام آنها فامینک‌های خواهری است. فامینک‌های خواهری در محلی به نام سانترومر به هم متصل می‌شوند.
تعداد فام‌تن
هز گونه جانداری، تعداد معینی فام‌تن در یاخته‌های پیکری خود دارد که به آن، عدد فام‌تنی می‌گویند. یاخته‌های پیکری در اصل، همان یاخته‌های غیر جنسی جاندارند. در بعضی از جانداران، تعداد فام‌تن یاخته‌های پیکری با هم برابر است. مثلا، انسان و درخت زیتون، هر دو دارای 46 فام‌تن در یاخته‌های پیکری خود هستند. با این حال، در ژن‌های آنها تفاوت‌های بسیاری وجود دارد.
تعداد فام‌تن‌های جانداران مختلف (به‌جز باکتری‌ها)، از 2 تا بیش از 1000 عدد، متغیر است.
یاخته‌های پیکری دولاد (دیپلوئید) انسان
هدف از تهیه کاریوتیپ، تعیین تعداد فام‌تن‌ها و تشخیص بعضی از ناهنجاری‌های فام‌تنی است. در کاریوتیپ تصویر فام‌تن‌ها با حداکثر فشردگی، بر اساس اندازه، شکل و محل قرارگیری سانترومرها، مرتب و شماره‌گذاری می‌شود.
بررسی کاریوتیپ انسان نشان می‌دهد که هر فام‌تن، دارای یک فام‌تن شبیه به خود است که به آنها، همتا می‌گویند. جاندارانی که یاخته‌های پیکری آنها، از هر فام‌تن دو نسخه داشته باشند، دولاد نام دارند. در این یاخته‌ها، دو مجموعه فام‌تن موجود، دو به دو شبیه هم‌اند. یک مجموعه فام‌تن از والد مادری و یک مجموعه از والد پدری دریافت می‌شود که با نماد کلی «2n» آن را نشان می‌دهند.
فام‌تن جنسی
در انسان و بعضی جانداران، به فام‌تن‌هایی که در تعیین جنسیت نقش دارند، فام‌تن جنسی می‌گویند. فام‌تن‌های جنسی ممکن است شبیه به هم نباشند. در انسان، آنها را با نماد X و Y نشان می‌دهند. هسته یاخته‌های پیکری زنان دو فام‌تن X و مردان، یک فام‌تن X و یک فام‌تن Y دارند.
به یاخته‌هایی که تنها یک مجموعه فام‌تن دارند، تک‌لاد (هاپلوئید) می‌گویند. یاخته جنسی انسان، نمونه‌ای از یاخته تک‌لاد است. یاخته‌های تک‌لاد را با نماد کلی «n» نشان می‌دهند. «n» شامل تعداد فام‌تن‌های یک مجموعه می‌شود که در انسان n=23 است. در یک مجموعه فام‌تنی، هیچ فام‌تنی با فام‌تن دیگر همتا نیست.
چرخه یاخته‌ای
به مراحلی که یک یاخته از پایان یک تقسیم تا پایان تقسیم بعدی طی می‌کند، چرخه یاخته‌ای می‌گویند. این چرخه مراحل اینترفاز و تقسیم را در بر می‌گیرد. مدت این مراحل در یاخته‌های مختلف، متفاوت است.
اینترفاز
بیشتر مدت زندگی یاخته‌ها در این مرحله می‌گذرد. در این مرحله کارهایی مانند رشد، ساخت مواد مورد نیاز و انجام کارهای معمول یاخته صورت می‌گیرد. اینترفاز، شامل مراحل S ،G1 و G2 است که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.
مرحله وقفه اول یا G1
در این مرحله یاخته‌ها رشد می‌کنند و مدت زمان زیادی را در آن می‌گذرانند. اگر یاخته‌ها به طور دائمی یا موقت تقسیم نشوند، در این مرحله متوقف می‌شوند. این یاخته‌ها به طور موقت و یا دائم، وارد مرحله‌ای به نام G0 می‌شوند. یکی از مثال‌های این مورد، یاخته عصبی است.
مرحله S
دنای (DNA) هسته در این مرحله، دو برابر می‌شود. این فرایند، در نتیجه همانندسازی رخ می‌دهد. در طی همانندسازی، از یک مولکول دنا، دو مولکول یکسان درست می‌شود.
مرحله وقفه دوم یا G2
وقفه دوم به نسبت مراحل قبلی اینترفاز، کوتاه‌تر است و یاخته‌ها را برای مرحله تقسیم، آماده‌می‌کند.
ساخت پروتئین‌ها و عوامل مورد نیاز برای تقسیم یاخته، در این مرحله افزایش چشمگیری دارد.
تقسیم یاخته ممکن است از طریق فرایند رشتمان و یا کاستمان انجام گیرد. وقتی سیتوپلاسم تقسیم بشود، در نهایت یاخته‌های جدید تولید می‌شوند. با فرایند تقسیم یاخته‌ها، در گفتارهای بعدی آشنا می‌شویم.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 6 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: