آموزش گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
تقسیم یاخته در چرخه یاخته‌ای می‌تواند یه دو صورت رشتمان و کاستمان انحام شود. با رشتمان و مراحل آن در گفتار قبلی آشنا شدیم در آخرین گفتار فصل شش، به کاستمان و تولید مثل جنسی می‌پردازیم.
برای دسترسی به کل مباحث فصل ششم، روی لینک زیر کلیک کنید.
فیلم و جزوه فصل ششم زیست یازدهم
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 3 فصل 6 زیست یازدهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار سوم فصل ششم زیست یازدهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
موضوع اول درباره کاهش تعداد فام‌تن‌ها در کاستمان و مراحل آن است. موضوع بعدی به بررسی تغییر در تعداد فام‌تن‌ها و چندلادی شدن یا با هم ماندن آنها می‌پردازد.
کاستمان (میوز) و تولید مثل جنسی؛ گفتار سوم فصل ششم زیست یازدهم
تولید مثل به دو روش جنسی و غیر جنسی قابل انجام است. تولید مثل جنسی، از طریق فرایند کاستمان به وقوع می‌پیوندد.
کاستمان، کاهش تعداد فام‌تن‌ها
در تولید مثل جنسی، دو یاخته جنسی (گامت نر و ماده) با هم ترکیب و هسته‌های آنها با هم ادغام می‌شوند. یاخته‌های موثر در تولید مثل جنسی، با نوعی تقسیم کاهشی به نام کاستمان ایحاد می‌شوند.
این فرایند دارای دو مرحله کلی کاستمان 1 و 2 است. پس از تقسیم هسته، نوبت به تقسیم سیتوپلاسم می‌رسد. پیش از این تقسیم، درست مانند رشتمان، اینترفاز صورت می‌گیرد.
کاستمان 1
عدد فام‌تنی در این مرحله از تقسیم کاستمان، نصف می‌شود. این بخش دارای 4 مرحله است که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
پروفاز 1
فام‌تن‌های همتا در در پروفاز 1، از طول در کنار هم قرار می‌گیرند و فشرده‌می‌شوند. به این ساختار چهار فامینکی، چهارتایه (تتراد) می‌گویند. چهارتایه از ناحیه سانترومر، به رشته‌های دوک متصل می‌شود. سایر اتفاقاتی که در این مرحله رخ می‌دهد، شبیه به پروفاز و پرومتافاز رشتمان است.
متافاز 1
چهارتایه‌ها در متافاز 1، در استوای یاخته، روی رشته‌های دوک قرار می‌گیرند.
آنافاز 1
در این مرحله، فام‌تن‌های همتای مضاعف‌شده، از هم جدا می‌شوند و به سمت قطبین یاخته می‌روند. نحوه کوتاه‌شدن رشته‌های دوک، شبیه فرایند رشتمان است.
تلوفاز 1
در تلوفاز 1، فام‌تن‌ها به دو سوی یاخته می‌رسند. در این هنگام، پوشش هسته دوباره تشکیل می‌شود.
اکثرا در پایان کاستمان 1، تقسیم سیتوپلاسم هم صورت می‌گیرد. در نتیجه کاستمان 1، دو یاخته ایجاد می‌شوند.
کاستمان 2
یاخته‌های حاصل از کاستمان 1 در این بخش، مراحل پروفاز 2، متافاز 2، آنافاز 2 و تلوفاز 2 را می‌گذرانند. کاستمان 2 بسیار شبیه رشتمان است و در پایان آن، از هر یاخته دو یاخته شبیه هم ایجاد می‌شود. این یاخته‌ها، نصف فام‌تن‌های یاخته‌های مادر را دارند که مضاعف نیستند.
در پایان کاستمان 2، تقسیم سیتوپلاسم انجام می‌شود. در نهایت و با پایان تقسیم کاستمان، از یک یاخته 2n، چهار یاخته n فام‌تنی حاصل می‌شود.
تغییر در تعداد فام‌تن‌ها
تقسیم یاخته‌ای با نهایت دقت انجام می‌شود؛ با این حال، ممکن است اشتباهاتی در روند آن رخ بدهد. از خطاهای کاستمانی می‌توان به چندلادی (پلی‌پلوئیدی) شدن و با هم ماندن فام‌تن‌ها اشاره کرد. اشتباه در تقسیم می‌تواند هم در رشتمان و هم در کاستمان اتفاق بیافتد. از آنجا که یاخته‌های حاصل از کاستمان در ایجاد نسل بعد دخالت مستقیم دارند، دارای اهمیت بیشتری هستند.
چندلادی شدن
ممکن است در مرحله آنافاز، همه فام‌تن‌ها بدون این‌که از هم جدا شوند، به یک یاخته بروند. در این حالت، آن یاخته دو برابر فام‌تن خواهد داشت و یاخته دیگر، فاقد فام‌تن خواهد بود. در آزمایشگاه با تخریب رشته‌های دوک تقسیم، می‌شود این وضعیت را ایجاد نمود.
به یاخته یا جانداری که یاخته‌های آن بیش از دو مجموعه فام‌تن داشته باشد، چندلاد می‌گویند. گندم زراعی 6n و موز 3n است.
با هم ماندن فام‌تن‌ها
در این حالت، یک یا چند فام‌تن در مرحله آنافاز (رشتمان و کاستمان) از هم جدا نمی‌شوند. این امر، باعث کاهش یا افزایش یک یا چند فام‌تن در یاخته‌های حاصل می‌شود. نشانگان داون، یکی از موارد اشتباه در فرایند تقسیم یاخته‌هاست. به آمیزه‌ای از نشانه‌های بک بیماری یا یک حالت، نشانگان می‌گویند.
افراد مبتلا به داون، 47 فام‌تن در یاخته‌های پیکری خود دارند. فام‌تن اضافی مربوط به شماره 21 است؛ یعنی یاخته‌های پیکری این افراد، 3 فام‌تن شماره 21 دارند که در کاریوتیپ آنها قابل مشاهده‌است.
علت بروز سندروم داون، به یکی از یاخته‌های جنسی ایجاد‌کننده فرد بر می‌گردد. این یاخته به جای یک فام‌تن شماره 21، دارای دو فام‌تن است. با افزایش سن مادر، احتمال خطای کاستمانی در تشکیل یاخته‌های جنسی وی بالا می‌رود. سن یالای مادران هنگام بارداری، می‌تواند منجر به تولد فرد داون شود.
عوامل محیطی قادر هستند در تقسیم کاستمان، اختلال ایجاد کنند. دخانیات، الکل، مجاورت با پرتوهای مضر و آلودگی‌ها، از دیگر عواملی هستند که روند جدا‌شدن فام‌تن‌ها را در هر دو جنس، مختل می‌کنند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 6 زیست 11، روی لینک های زیر کلیک کنید: