رپیتیچ > بلاگ > آموزش گفتار 3 فصل 4 زیست دهم + تدریس ویدیویی

آموزش گفتار 3 فصل 4 زیست دهم + تدریس ویدیویی

آنچه در این پست میخوانید

آموزش گفتار 3 فصل 4 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.

در دو گفتار قبلی درباره نقش قلب و رگ‌ها به گردش مواد در بدن، آشنا شدیم. در گفتار سوم فصل چهار، به بررسی خون و ساختار آن می‌پردازیم.

برای دسترسی به کل مباحث فصل چهارم، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم و جزوه فصل چهارم زیست دهم

خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.

آموزش ویدیویی گفتار 3 فصل 4 زیست دهم

در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار سوم فصل چهارم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:

اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:

روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!

پس از آشنایی با خون، «یاخته‌های خونی قرمز»، «یاخته‌های خونی سفید» و «گرده‌ها» را بررسی می‌کنیم.

ساختار خون و وظایف آن؛ گفتار سوم فصل چهارم زیست دهم

خون؛ نوعی بافت پیوندی است که به طور منظم و یک‌طرفه در رگ‌های خونی جریان دارد. این بافت از دو بخش خوناب و یاخته‌ای تشکیل می‌شود.

دو بخش خون را می‌توان با گریزانه (سانتیرفیوژ) از هم جدا کرد. در فرد سالم و بالغ، 55 درصد حجم خون را خوناب (پلاسما) و 45 درصد آن را بخش یاخته‌ای تشکیل می‌دهد.

انتقال مواد مغذی، اکسیژن، کربن دی‌اکسید و هورمون‌ها بر عهده خون است. تنظیم دما و یکسان کردن آن در نقاط مختلف بدن، وظیفه دیگر آن است. خون ارتباط شیمیایی بین یاخته‌ها را ممکن می‌کند. این بافت پیوندی در ایمنی و دفاع در برابر عوامل خارجی، نقش اساسی دارد.

خوناب

خوناب، حالت مایع دارد و بیش از 90 درصد آن، آب است. بقیه آن را پروتئین‌ها، مواد مغذی، بون‌ها و مواد دفعی تشکیل می‌دهند. یون‌های پتاسیم و سدیم خوناب، در فعالیت یاخته‌های بدن نقش کلیدی دارند.

پروتئین‌های خوناب و وظایف آنها

آلبومین، فیبرینوژن و گلوبولین از پروتئین‌های خوناب هستند.

آلبومین، در حفظ فشار اسمزی خون و انتقال بعضی داروها مانند پنی‌سیلین نقش دارد. فیبرینوژن در انعقاد خون و گلوبولین‌ها در ایمنی و مبارزه با عوامل بیماری‌زا اهمیت دارند.

بخش دوم خون

این بخش شامل گوچه‌های قرمز، گویچه‌های سفید و گرده‌ها می‌شود. دو گروه اول یاخته‌های خونی و گرده‌ها، قطعاتی از یاخته هستند. تولید یاخته‌های خونی و گرده‌ها در یک فرد بالغ، در مغز قرمز استخوان انجام می‌گیرد.

در دوران جنینی، یاخته‌های خونی و گرده‌ها در اندام‌های دیگری مانند کبد و طحال هم درست می‌شود.

یاخته‌های بنیادی مغز استخوان

در مغز استخوان، یاخته‌های بنیادی وجود دارند که با تقسیم شدن خود، بخش دوم خون را می‌سازند.

یاخته‌های بنیادی مغز استخوان، توانایی تقسیم و تولید چندین نوع یاخته را دارند. این یاخته‌ها در تقسیم اولیه، دو نوع یاخته را می‌سازند:

یاخته‌های بنیادی لنفوئیدی (گویچه سفید بدون دانه) که در تولید لنفوسیت‌ها نقش دارند.
یاخته‌های بنیادی میلوئیدی که منشا گویچه سفید بدون دانه و دانه‌دار، گرده و گویچه قرمز است.

یاخته‌های خونی قرمز

علت رنگ قرمز خون انسان این است که بیش از 99 درصد یاخته‌های آن را، گویچه‌های قرمز تشکیل می‌دهند. این یاخته‌های کروی که از دو طرف فرورفتگی دارند، هنگام تکشیل در مغر استخوان، هسته خود را از دست می‌دهند. پس از این امر، سیتوپلاسم آنها از هموگلوبین پر می‌شود.

خون‌بهر (هماتوکریت) به نسبت حجم گویچه‌های قرمز خون به حجم خون می‌گویند که به صورت درصد بیان می‌شود.

نقش اصلی گویچه‌های قرمز، «انتقال گازهای تنفسی» است و متوسط عمر آنها 120 روز است. تقریبا یک درصد این گویچه‌ها به صورت روزانه تخریب و باید جایگزین شوند.

یاخته‌های خونی قرمز آسیب‌دیده و مرده، در طحال و کبد تخریب می‌شوند. در این فرایند، آهن آزاد می‌شود که ممکن است در کبد ذخیره شود. این آهن اگر همراه خون به مغز استخوان برود، در ساخت مجدد گویچه قرمز استفاده می‌شود.

برای این‌که گویچه‌های قرمز درست شوند علاوه بر آهن، ویتامین «B12» و «فولیک‌اسید» نیز لازم است. سبزیجات با برگ سبز تیره، حبوبات، گوشت قرمز و جگر از منابع این دو ویتامین هستند. کارکرد صحیح فولیک‌اسید، مستلزم وجود ویتامین «B12» است که فقط در غذاهای جانوری وجود دارد. این ویتامین به مقدار کمی در روده بزرگ تولید می‌شود.

فولیک‌اسید ویتامینی از خانواده B است که برای تقسیم طبیعی یاخته‌ای ضروری است. کمبود این ویتامین، موجب عدم تکثیر یاخته‌ها یه‌خصوص در مغز استخوان و کاهش تعداد گویچه‌های قرمز می‌شود.

تنظیم تولید گویچه‌های قرمز

جدای آهن، فولیک‌اسید و ویتامین «B12»؛ برای تنظیم میزان گویچه‌های قرمز، به هورمون اریتروپویتین نیاز است. گروه ویژه‌ای از یاخته‌های کلیه و کبد، این هورمون را به درون خون ترشح می‌کنند تا روی مغز استخوان اثر کند. در صورت ترشح اریتروپویتین و تاثیر آن، سرعت تولید گویچه‌ها زیاد می‌شود.

این هورمون به‌طور طبیعی به مقدار کم ترشح می‌شود تا کاهش روزانه گویچه‌های قرمز را تامین کند.

مواقعی که اکسیژن خون کاهش پیدا کند، ترشح هورمون افزایش می‌یابد که بعضی از آنها از این قرار است:

کم‌خونی
بیماری‌های تنفسی و قلبی
ورزش‌های طولانی
وقتی در ارتفاعات هستیم.

یاخته‌های خونی سفید؛ گفتار 3 فصل 4 زیست دهم

گویچه‌های سفید؛ یاخته‌های خونی هستند که ضمن گردش در خون، در بافت‌های مختلف بدن هم پخش می‌شوند. نقش اصلی این یاخته‌ها، دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی است.

گویچه‌ سفید دارای هسته است و به پنج مدل تقسیم می‌شود:

بازوفیل: هسته دو قسمتی که روی هم افتاده_سیتوپلاسم با دانه‌های تیره
ائوزینوفیل: هسته دو قسمتی دمبلی_سیتوپلاسم با دانه‌های روشن درشت
نوتروفیل: هسته چند قسمتی_سیتوپلاسم با دانه‌های روشن ریز
مونوسیت: هسته تکی خمیده یا لوبیایی_سیتوپلاسم بدون دانه
لنفوسیت: هسته تکی گرد یا بیضی_سیتوپلاسم بدون دانه

گرده‌ها

گرده‌ها بی‌رنگ، بدون هسته، دارای دانه‌های زیاد و کوچک‌تر از گویچه‌های خون هستند. این قطعات یاخته‌ای پس از این‌که مگاکاریوسیت‌ها قطعه قطعه و وارد جریان خون می‌شوند، به‌وجود می‌آیند. هر کدام از قطعات، دانه‌های کوچک مملو از ترکیبات فعال دارند.

قطعات یاخته‌ای گرده، از چند طریق می‌توانند جلوی خون‌ریزی را بگیریند.

در خون‌ریزی محدود و آسیب جرئی دیواره رگ، گرده‌ها دور یکدیگر جمع و به هم می‌چسبند. این امر، درپوش را درست می‌کند که جلوی خروج خون رگ آسیب‌دیده را می‌گیرد.

در خون‌ریزی‌های شدید، گرده‌ها نقش اصلی را در تولید لخته خون دارند. آنها با آزاد کردن مواد و کمک پروتئین‌های خوناب مانند فیبرینوژن، لخته را درست می‌کنند. تشکیل لخته در محل زخم، جلوی خون‌ریزی را می‌گیرد. در روند انعقاد خون و تشکیل لخته، وجود ویتامین K و یون Ca ضروری است.

آنزیم پروترومبیناز روی پروترومبین اثر می‌گذارد و ترومبین شکل می‌گیرد. ترومبین، فیبرینوژن را تبدیل به فیبرین می‌کند. در نهایت، لخته تشکیل می‌شود.