آموزش گفتار 1 فصل 5 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.
بدن تمام جانداران پس از این‌که اکسیژن و مواد مورد نیاز خود را به‌دست آورد، باید مواد زائد را دفع کند. موضوع فصل پنجم زیست 10، درباره تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد است.
برای دسترسی به کل مباحث فصل پنجم، روی لینک زیر کلیک کنید.
خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.
آموزش ویدیویی گفتار 1 فصل 5 زیست دهم
در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار اول فصل پنجم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.
فرم دریافت آموزش های ویدئویی زیست:
اگه تو هم میخوای کل زیستت رو تو کمترین زمان و با تدریس انیمیشنی مفهومی تستی رتبه 37 کنکور، خانم دکتر الهه بنام جمع کنی؛ کافیه این فرم رو پر کنی و منتظر تماسمون باشی:
روی نمره 20 و درصد بالای 70 زیست شناسیت (مثل رتبه های برتر هر سالمون) حساب کن!
در گفتار اول با مفهوم هم ایستایی آشنا می‌شویم. پس از آن، به ساختار و نقش کلیه‌ها در این فرایند می‌پردازیم.
هم ایستایی چیست و نقش کلیه‌ها در آن؛ گفتار اول فصل پنجم زیست دهم
اگر آب، اکسیژن و مواد مغذی در بدن کم و یا مواد دفعی یاخته‌ها مانند کربن دی‌اکسید و مواد دفعی نیتروژن‌دار افزایش یابد، ادامه حیات انسان تهدید می‌شود. هم ایستایی؛ یک فرایند است که وضعیت درونی بدن را در محدوده‌ای ثابت نگه می‌دارد تا حیات تداوم یابد.
اگر وضعیت درونی بدن بر هم بخورد، بعضی مواد بیش از حد و یا کمتر از حد لازم به یاخته‌ها می‌رسند. بسیاری از بیماری‌ها هنگامی که هم ایستایی تعادل را برقرار نکند، به‌وجود می‌آیند.
نقش اساسی در اجرای هم ایستایی، بر عهده کلیه‌ها است. حفظ تعادل آب، اسید_باز، یون‌ها و دفع مواد سمی و زائد نیتروژن‌دار، از جمله وظایف این اندام‌اند.
ساختار کلیه‌ها
برای این‌که بتوانیم ساختار کلیه‌ها را بهتر بررسی کنیم، می‌شود آنها را از بیرون و درون مورد مطالعه قرار داد.
ساختار بیرونی کلیه و حفاظت از آن
کلیه‌ها دو اندام لوبیایی شکل‌اند و در طرفین ستون مهره‌ها و پشت محوطه شکمی قرار دارند. اندازه کلیه در فرد بالغ، تقریبا اندازه وقتی است که دست خود را مشت می‌کند. کلیه راست به دلیل موقعیت قرارگیری کبد، قدری پایین‌تر از کلیه چپ است.
دنده‌ها بخشی از کلیه را محافظت می‌کنند. کپسول کلیه، پرده‌ای از جنس بافت پیوندی است که هر کلیه را می‌پوشاند. چربی اطراف کلیه ضمن محافظت از این اندام، موقعیت آن را نیز حفظ می‌کند. تحلیل بیش از حد این چربی، باعث افتادگی کلیه و تاخوردگی میزنای می‌شود. این حالت، در افرادی که برنامه کاهش وزن سریع و شدید دارند، اتفاق می‌افتد. میزنای این افراد ممکن است مسدود و موجب عدم تحلیه مناسب ادرار شود که نهایتا به نارسایی کلیه می‌انجامد.
ساختار درونی کلیه
وقتی کلیه را به‌صورت طولی برش بزنیم، سه بخش مشخص را می‌توانیم ببینیم که از بیرون به درون عبارتند از:
- بخش قشری
- بخش مرکزی
- لگنچه
بخش مرکزی تعدادی ساختار هرمی شکل دارد که هرم‌های کلیه نام دارند. قاعده هرم‌ها به سمت بخش قشری و راس آنها به سمت لگنچه است. به هر هرم و ناحیه قشری مربوط به آن، یک لَپ کلیه می‌گویند.
ساختار لگنچه شبیه به قیف است. ادرار پس از تولید، وارد لگنچه و پس از آن به میزنای هدایت می‌شود تا کلیه را ترک کند.
گُردیزه (نفرون) ها
هر کلیه حدود یک میلیون گردیزه دارد که فرایند تشکیل ادرار، در آنها انجام می‌شود. ابتدای گردیزه که شبیه قیف است، کپسول بومن نام دارد. ادامه گردیزه لوله‌ای شکل و در قسمت‌هایی، پیچ‌خوردگی دارد. هر قسمت از نفرون بر اساس پیچ‌خوردگی‌هایی که دارد با نام‌های لوله پیچ‌خورده نزدیک، قوس هنله که U شکل است و لوله پیچ‌خورده دور تقسیم‌بندی می‌شود. لوله پیچ‌خورده دور، گردیزه را به مجرای جمع کننده وصل می‌کند.
گردش خون در کلیه
از آنجا که منشا ادرار از خون است، باید بین نفرون‌ها و رگ‌های خونی، ارتباط تنگاتنگی باشد.
دو شبکه مویرگی مرتبط با گردیزه
می‌دانیم که تبادل مواد ادرار از طریق مویرگ‌ها انجام می‌شود و بنابراین، در اینجا هم با شبکه مویرگی طرف هستیم.
اولین شبکه مویرگی مرتبط با گردیزه، کلافک (گلومرول) نام دارد که درون کپسول بومن قرار دارد.
دومین شبکه مویرگی، دورِ لوله‌ای نام دارد که اطراف قسمت‌های دیگر گردیزه را فرا می‌گیرد.
سرخرگ آوران و باوران
درون هر کلیه تنها یک سرخرگ وارد می‌شود که انشعاباتش از فواصل بین هرم‌ها عبور و در بخش قشری، به سرخرگ‌های کوچک‌تر تقسیم می‌گردد. به انشعاب انتهایی این سرخرگ‌ها، سرخرگ آوران می‌گویند که خون را به کلافک وارد می‌کند.
سرخرگ‌های کوچکی که بعد از کلافک قرار دارند و خون آن را خارج می‌کنند، سرخرگ وابران نام دارند. این سرخرگ‌ها در اطراف لوله‌های پیچ‌خورده و قوس هنله، شبکه مویرگی دور لوله‌ای را می‌سازند.
سیاهرگ کلیه
مویرگ‌های شبکه مویرگی دور لوله‌ای، به یکدیگر می‌پیوندند و سیاهرگ‌های کوچکی را تشکیل می‌دهند. این سیاهرگ‌ها پس از عبور از فواصل بین هرم‌ها، سیاهرگ کلیه را می‌سازند که خون را از کلیه بیرون می‌برد.
برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 5 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید: