آموزش گفتار 2 فصل 5 زیست دهم + تدریس ویدیویی

آموزش گفتار 2 فصل 5 زیست دهم به‌صورت تست‌بیس، همراه با تدریس ویدیویی «دکتر الهه بنام» را، در این پست از رپیتیچ ببینید.

در گفتار اول از فصل پنجم، با نقش کلیه‌ها در هم ایستایی آشنا شدیم که در نتیجه فعالیت آن، ادرار تشکیل می‌شود.

برای دسترسی به کل مباحث فصل پنجم، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم و جزوه فصل پنجم زیست دهم

خب، اول از همه بریم که ویدیوی آموزشی این بخش رو ببینیم.

آموزش ویدیویی گفتار 2 فصل 5 زیست دهم

در این قسمت، بخشی از «آموزش گفتار دوم فصل پنجم زیست دهم» را به‌صورت ویدیویی می‌توانید ببینید. مدرس این قسمت، خانم دکتر الهه بنام، رتبه 37 کنکور تجربی هستند.

 

 

این گفتار به‌صورت تخصصی، به مراحل ایجاد ادرار و نحوه تخلیه آن می‌پردازد.

تشکیل ادرار و تخلیه آن؛ گفتار دوم فصل پنجم زیست دهم

یاخته‌های بدن انسان بخش زیادی از مواد زائد خود را، از طریق ادرار دفع می‌کنند. ادرار از تشکیل تا وقتی که تخلیه شود، لازم است فرایندهایی را طی کند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

فرایند تشکیل ادرار

فرایند تشکیل ادرار، شامل سه مرحله «تراوش»، «بازجدب» و «ترشح» می‌شود.

تراوش

تراوش، اولین مرحله تشکیل ادرار است که در آن، بخشی از خوناب در اثر فشار خون از کلافک خارج و وارد کپسول بومن می‌شود. ساختار کلافک و کپسول بومن برای انجام تراوش، سازگار شده‌اند. از آنجا که مویرگ‌های کلافک منفذدار هستند، مواد به خوبی از آنها امکان خروج دارند. ساختار کپسول بومن نمی‌گذارد که مولکول‌های بزرگ وارد آن شوند.

قطر سرخرگ آوران از قطر سرخرگ وابران بیشتر است که در نتیجه، فشار تراوشی را در مویرگ‌های کلافک افزایش می‌دهد.

پودوسیت

اطراف کلافک را کپسول بومن با دو دیواره درونی و بیرونی خود احاطه کرده است. دیواره بیرونی، دارای یاخته‌های پوششی سنگفرشی ساده است. به یاخته‌های دیواره درونی که با کلافک در تماس هستند، پودوسیت می‌گویند. پودوسیت‌ها، رشته‌های کوتاه و پا مانند فراوانی دارند که با آنها، اطراف مویرگ‌های کلافک را احاطه می‌کنند.

شکاف‌های باریک متعدد فواصل بین پاها، امکان نفوذ مواد را به دیواره درونی فراهم می‌کند.

بازجذب

در تراوش، هم مواد دفعی و هم مواد مفید، تنها بر اساس اندازه وارد گردیزه می‌شوند. مواد مفید مانند گلوکز و آمینواسیدها، باید به خون برگردند. بازجذب، به فرایند جذب دوباره مواد مفید از طریق مویرگ‌های دور لوله‌ای و ورود آنها به خون می‌گویند.

دقیقا زمانی که مواد تراوشی وارد لوله پیچ‌خورده نزدیک شوند، بازچذب شروع می‌شود. دیواره لوله پیچ‌خورده نزدیک، یک لایه بافت پوششی مکعبی دارد که حاوی ریزپرز است. ریزپرزها سطح بازجذب را افزایش می‌دهند. به علت وجود ریزپرزهای فراوان در لوله پیچ‌خورده نزدیک، در این قسمت از گردیزه، مواد بیشتری بازجذب می‌شوند.

اغلب اوقات بازجذب فعال است و نیاز به صرف انرژی دارد. در موارد خاص مانند بازجذب آب با اسمز، می‌تواند غیرفعال باشد.

ترشح

ترشح، عکس بازجذب است و در آن مواد زائد، دفع می‌شوند. این مواد از طریق مویرگ‌های دور لوله‌ای یا خود یاخته‌های گردیزه، به داخل گردیزه می‌ریزند که به این فرایند، ترشح می‌گویند. این فرایند هم در اکثر موارد، به روش فعال و با صرف انرژی زیستی انجام می‌شود. بعضی سموم و داروها از طریق ترشح می‌توانند دفع شوند.

نقش ترشح در تنظیم PH خون

فرایند ترشح نقش مهمی در تنظیم میزان PH خون دارد. در صورت کاهش PH خون، کلیه‌ها یون هیدروژن ترشح می‌کنند و در صورت افزایش، بیکربنات بیشتری دفع می‌کنند. از این طریق، PH خون همواره در محدوده ثابتی می‌ماند.

تخلیه ادرار؛ گفتار 2 فصل 5 زیست دهم

ادرار پس از تشکیل در کلیه، از راه میزنای، وارد مثانه می‌شود. دیواره میزنای با حرکت کرمی خود، ادرار را به پیش می‌برد. این حرکت، نتیجه انقباضات ماهیچه صاف دیواره آن است. دریچه حاصل از چین‌خوردگی مثانه روی دهانه میزنای، مانع بازگشت ادرار به میزنای می‌شود.

مثانه یک کیسه ماهیچه‌ای است که به‌صورت موقت ادرار را ذخیره می‌کند. اگر در مثانه حجم ادرار زیادی جمع شود، دیواره آن کش می‌آید و سازوکار تخلیه ادرار را فعال می‌کند.

در محل اتصال مثانه به میزراه، یک ماهیچه صاف و غیر ارادی وجود دارد که بنداره داخلی میراه نام دارد. این ماهیچه هنگام ورود ادرار، بدون اراده باز می‌شود.

بعد از بنداره داخلی، بنداره خارجی میزراه قرار دارد که از نوع ماهیچه مخطط و ارادی است. ارتباط مغز و نخاع در نوزادان و بعضی کودکان، کامل شکل نمی‌گیرد. از این رو تخلیه مثانه در آنها به‌صورت غیر ارادی انجام می‌شود.

ترکیب شیمیایی ادرار

بازجذب و ترشح، ترکیب مایعی که به گردیزه و مجرای جمع کننده تراوش می‌شود را، تغییر می‌دهند. بنابراین، چیزی که به لگنچه می‌ریزد، ادرار است.

حدود 95 درصد حجم ادرار را آب تشکیل می‌دهد. با دفع آب از طریق ادرار، می‌توان حجم آب بدن را تنظیم کرد. برای حفظ تعادل یون‌ها هم، می‌شود آنها را از طریق ادرار دفع کرد.

اوره چرا و چگونه تشکیل می‌شود؟

اوره، فراوان‌ترین ماده دفعی آلی در ادرار است. آمونیاک حاصل از تجزیه آمینواسیدها، بسیاز سمی است و در صورت تجمع در خون، به‌سرعت موجب مرگ می‌شود. کبد، وظیفه دارد تا آمونیاک را با کربن دی‌اکسید ترکیب کند تا به اوره تبدیل شود.

اوره خیلی کمتر از آمونیاک سمی است و دفع آن در فواصل زمانی، مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. کلیه‌ها، اوره را از خون می‌گیرند و همراه با ادرار، از بدن دفع می‌کنند.

اوریک اسید و رسوب آن

اوریک اسید یک ماده دفعی نیتروژن‌دار دیگر است که انحلال‌پذیری زیادی در آب ندارد. این ویژگی باعث رسوب آن و تشکیل بلور زیاد می‌شود.

رسوب بلورهای اوریک اسید در کلیه منجر به سنگ کلیه و در مفاصل، بیماری نقرس را ایجاد می‌کند. بیماری مفصلی نقرس، باعث درد و التهاب مفاصل می‌شود.

تنظیم آب

تنظیم آب بدن به عوامل مختلفی از جمله تنظیم هورمون‌ها ربط دارد. اگر غلظت مواد محلول در خوناب از حد معینی بالاتر برود، مرکز تشنگی در «هیپوتالاموس» تحریک می‌شود. این مرکز وقتی فعال می‌شود، دو کار را انجام می‌دهد. یکی این‌که بدن را وادار می‌کند تا آب بنوشد و یکی این‌که، هورمون ضد ادراری ترشح می‌کند. این هورمون با اثر بر کلیه‌ها و افزایش بازجدب آب، دفع آن از طریق ادرار را کاهش می‌دهد.

دیابت بی‌مزه

اگر به هر دلیلی هورمون ضد ادراری ترشح نشود، مقدار زیادی ادرار رقیق از بدن دفع می‌شود که به دیابت بی‌مزه معروف است. مبتلایان به دیابت بی‌مزه، مدام احساس تشنگی دارند و مایعات زیادی می‌نوشند. از آنجا که این بیماری، توازن آب و یون‌ها را در بدن بر هم می‌زند، نیاز به توجه جدی دارد.

 

برای دسترسی به دیگر گفتارهای فصل 5 زیست 10، روی لینک های زیر کلیک کنید:

• فیلم و جزوه گفتار یک فصل پنج زیست ده
• فیلم و جزوه گفتار سه فصل پنج زیست ده